BÜYÜK ÖNDER ATATÜRK'Ü VE KENDİMİ ANIYORUM

ATATÜRK “EVRENSEL KURTULUŞ FELSEFESİ”’Nİ YAZDIĞI SAMSUN’A  19 MAYIS 1919’DA, BEN İSE 19 AĞUSTOS 1958’DE ÇIKMIŞIM

19 Mayıs 2021

19 Mayıs Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramımızı kutluyorum.

17 Mayıs 1958’in  baharında Arhavi-Kavak köprüsünden Samsun’a gitmek için Çavuşoğlu burunlu otobüsündeyiz. Otobüs o denli büyük geldi ki bana ürküntü içindeyim, aynı zamanda üzüntü içinde de..Çünkü 7 sene koynunda büyüdüğüm Babaannem Asiye’den ayrılıyorum ve Anne Babamla ilk kez beraber olacağım, fazla tanımıyorum da.. Babaannem Asiye Çorbacıoğlu ve sevgili amcam Şefik Çorbacıoğlu yolcu ediyor. Otobüsün içindeyim, yanımda 'kundaktaki kardeşim Niyazi’yi kucağında pışpışlayan' annem ve kardeşim Hüseyin var. Benim gözüm dışarıdaki Babannem'de ve onun ağlamalarına eşlik ediyorum. Şefik amcam, sonradan içinde gümüş var diye toplatılan demir “2.5 Lira”’dan tam 4 tane vermiş. O bile beni teselli edemiyor. İki avucumda onları sıkmış göz yaşlarımı siliyorum(Agresifliğimin nedenselliği mi acaba, bir devam eden travma gibi..)..

Kavak Beldesi, Arhavi Kasabasından daha büyük bir yerleşke, çünkü tüm, şehirlerarası yolcu otobüslerinin kalktığı yer. Kavak köprüsü de kalkış limanı..Deniz için veya resmi iş için Arhavi’ye gidenler dönüşte Kavak’ta alışverişlerini yaparlardı..Aslında o demir kemerli o ahşap dükkanlar korumaya alınıp restore edilerek tekrar yaşama geçirilebilirdi..

Ve, kalkış anı geldi, Çavuşoğlu otobüsü, içindeki yolcu ve sırtına bağlı yüküyle büyük bir  gürültü ile kalktı, Babaannem ve amcam kayboldu, hızla köprüden inerek, iki yanı sıralı ahşap dükkanların olduğu yola girdi, dükkanlar da kayboldu ve fındık bahçelerin içinde hız almaya başladı, sonrasında tanıdığım fındık bahçeleri de kayboldu ve Armoni(Ermeni) dağını tırmanmaya başladığım an babaannemi, amca ve dayılarımı, yengelerimi, Halamları, kuzenlerimi, babannemin her Arhavi’ye inişte Kavak’tan aldığı sepetin içindeki beyaz ekmeği, ipe dizili kerkeli(susamsız simit), fındık ve çay tarlalarını, inekleri kısacası benim için her şey olan memleketimi özlemeye başladım. Arkaya baktım, tanıdıklar otobüste mi diye. Biraz rahatladım;  Babamın dayısı Rüştü Gümüş ve akrabamız Veysel Horoz amca otobüste idiler. Tam 2 gün sonra, yani 19 Mayıs akşamın karanlığında uzakta  çok ışığın olduğu bir yer çıktı karşımıza. Samsun’a geldiğimizi söyledi Veysel amca ve Rüştü dayı. Yanan şeylerde elektrik lambalarıymış. Hiç de tanımıyor, bilmiyorum..

Memleketim gerçekten doğası ve doğanıyla güzel..Memleketimin güzelliği deyince; Samsun 19 Mayıs Lisesinden arkadaşım doktor sevgili Turgut Çaykara’nın bir küçük öyküsüne yer vereceğim. Şehirler arası yolcu otobüsleri var. Zaman-zaman eşlik ediyor. İki kere Arhavi’ye gitmiş. Anlata-anlata gururlandırdı beni. “Hayran kaldım Arhavi, Hopa ve Kemalpaşa’ya. Gençler kızlı erkekli sahilde geziyorlar, rahatsız eden yok. Son derece de uygar giyimliler..Fakat bu  çağdaş  duruş Fındıklı’dan sonra azalmaya başlıyor ve Çayeli ötesinde maksimuma çıkıyor..”

19 Mayıs 1958’in bahar akşamında gördüğüm aydınlığı çok sonraları düşündüm, o aydınlık Atatürk’ün 19 Mayıs 1919 günü Samsun’da Anadolu insanı için yaktığı aydınlık meşalelerinin ışıkları idi adeta...

Ve zaman öykülerini beraberinde taşıyarak akıp gitti.1972 yılına dek defalarca Samsun-Arhavi- Samsun yolculuklarım oldu ve sonlandı.. 1972’de 1970’lerin son Samsun’a gidişim oldu. Mühendislik eğitimi bitmiş YSE’de göreve  başlamıştım. Kabuller için komisyon başkanı olarak 1980 Temmuz’unda Samsun’a göreve gidiyorum. Babamın arkadaşları ve ağabeyim Sezai Çorbacıoğlu’nun çalıştığı Samsın İl Müdürlüğü’ndeyim.  Görev süremin kısalığı nedeniyle Samsun’un 8 senede değişen yüzünü göremedim.. Ve tam 23 yıl sonra, yani 2003’ün Aralık ayında, büyüdüğüm kenti doğası, ve doğanıyla doyasıya gezme fırsatını yakaladım kızım Ececan, eşim Kadriye ve kuzenim Refik Tuna ve eşi Nursen ile. Çocukluğumun ve delikanlılık dönemlerimin geçtiği mahalleleri gezmezden, önce kızımı mezun olduğum 19 Mayıs Ortaokulu ve Lisesine götürüyorum.. Öğretmenlerimi anlatıyorum, arkadaşlarımı da. Bak kızım, şu saçları kabarık kıvırcık saçlı Nimet Uçkan. Ağabeylerimiz o’na Deli Kar  diyorlardı biz de der olduk. Akıllı, disiplinli ve yürekli de.. Kopya yakalama uzamanı. Bir keresinde beni yakaladı. Yanıtları vermiş, kağıdımı sola çekmiş, Hüseyi Hamamcı'ya’ okutuyorum, sonrasında sağıma çekerek diğer arkadaşıma okutayım derken,  erken Nimet hanım da son anda canıma okudu. Ben sıfır, onlar 8 aldılar.. Okulun bahçesindekileri, okul giriş bekçimiz Tahsin amcanın yanında durarak kızıma tanıtıyorum: Şu gördüğün gözlüklü beyaz önlüklü “Dersi tatil olanın, tatili ders olur” diyerek bizi uyaran Matematik Öğretmeni Osman Yalın. Gözlüklu kıvırcık beyaz saçlı Haluk Uğrurlu’nun; Ziya uğurlu. Lakabı Paya idi. Oğlu Haluk bile babasına takılırdı, parayı gösterip “Bu ne baba?” diyerek. Uzun boylu gözlüklü Ali Riza Daltaban, bisikletin dışında bütün hava, deniz ve Kara araçlarını kullanır...Şu heyecanlı heyecanlı dolanan mavi önlüklü Kimya öğretmeni Özden Özdemir. Yaramaz öğrenci avında. Bir keresinde benle de kapıştı..Cesur yürek Fransızca Öğretmenim Meliha Atasagun, Amcamın da öğretmeni, o zamanki soyadı Dizer. Meliha hanımın yanındaki uzun boylu kıvırcık salkım saçı güzeller güzel Biyoloji öğretmenim Günay Bütün. Meliha hanım gibi çok severdim, o da öğrencilerini. Şu uzun boylu yakışıklı beni Lise sonda ikmale bırakan ve Tarihçi Doğan Akın hocamın ısrarıyla tekrar sınav yapan Kıbrıslı Müzik hocamız Turkay Sungurtekin. Mereddet Sarabil, Fizikçi Vedat Korkmaz, yanındaki güzel fizikçimiz Mualla Sarıyiğit . Eli bağlı olan kıvırcık saçlı kimya öğretmeni Haydar Koyun. Acımsız biri  eşi Meral Koyun da Kimya öğretmeni(Sonradan duydum ki intihar etmiş). Şık giyimli Mustafa Durmaz, Düşünen insan Matematikçi Salih Karadağ(Prf. Dr), Sezai Serdaroğlu, Ayhan Işık’a benzeyen müdürümüz Beşir Sağlam. O çok geride duran Kenan Burgut Beşir beyden önceki müdürümüz. Sert adam; okulda birilerin isimlerini almış saçları uzun diye. Bunlardan biri de benim. Saçlarımı protesto için usturaya vurduttum. Beni törende kürsüye çağırdı, sorgusuz tokatlamaya çalıştı, zıplayarak derken geri çekildim, çiçeklikler düştü ben de okulun giriş kapısına... Şu gördüğün İbrahim Tunalı Beşir beyin yardımcısı oldu. Beşir bey gelmezden ben okuldan uzaklaştıran adam. Bilmem belki de okulu haşarı-hareketli öğrencilerden temizleyip sonra müdür olmak istiyordu. Sonrasında Özden Özdemir hocamın sayesinde okula döndüm. 2 ay sonra talihsiz bir şekilde Özden beyin hışmına uğradım ve karşılık verince tatsız bir süreç yaşandı. Fizikçi Lütfü Dündar ve Matematikçi Muzaffer Güler yan yana duranlar. Gördüğün gibi sürekli sağ avucuna sol elin dirseğini koyup sol eliyle ağzını kapayan ve sevecen-sevecen güldüğünü sandığınız Matemetikçi Muzaffer Güler, aynı zamanda Nafiz Çorbacıoğu amcanın sınıf arkadaşıydı. Benle nedense yıldızı barışmdı. Uzun boylu olanı Edebiyatçı Mustafa Kırcı, At kafa derlerdi, ben hiç demedim.Onun yanındaki çok sevdiğim sanat tarihi hocamız Korkut Ondin. Duvarda oturan ve kitap okuyan bana yazmayı öğreten Türkçe hocamız  Sıtkı Çağlayan. İkmale kaldığımda beni yazın bol-bol kompozisyon çalış diye uyaran Şair hocamız. “Sibeli Tanırmısınız” adlı kitabını hala saklarım. Kitabın son sayfasındaki; “Aşk için yanan gerek-Canan için Can gerek…..Sevdik o halde varız-Can içre can yanarız-Aşk yoluna can koyarız-Aşka gideriz aşka..” dizeleri hala aklımdadır. O, Felsefe ve Mantık hocamız Ahmet . Beyefendi hocalarımızdandı, güzel ders anlatmaz güzel not aldırırdı. Defterlerini hala saklarım.. Beden eğitimi öğretmenlerimiz Tömris Acartürk ve  Kenan Çeviker; Gençlerbirliği eski topçusu. Lise takımına beni almazdı, çünkü çalım atma tutkusuyla, kolektif futbolu bozduğumu söylerdi..Tomris Acartürk eşofman altını zorunlu kılardı. Bizim Çarşambalı Hasan Bolukbaşı, arkasını bastığı Çarşambalılara özgü yumurta topuk ayakkabıyla gelirdi, eşofman konusunda ısrar edince Tomris hanım, Hasan bir derste ninesinin yünlü yeşil lastıklı pazen ile çıktı. O günden sonra Hasan’a Pazen der olum, olduk daha doğrusu..Şu sağ dipteki Solmaz Teğmen. Sevgili amcan Nafiz Çorbacıoğlu ile hiç arası yoktu Artvinli olmasına karşın. Nafiz amcan onun yüzünden Trabzon Lisesi’ne gitti.. Sarışın saçlı Leyla Yıldız Almanca öğretmeni, Fındıklılı  Dr. Kenan Yıldız amcanın eşi . Ve anılarımın bir yerine duran; Matematikçi haza beyefendi Ahmet Çağlayan'ı, Ali Acartürk'ü, Fizikçi sarsış güzel Mualla Sarıyiğit. Türkçe hocamız Pakize Ozantürk, Samiye Anakök, Cemal Aşçı, Yıldız Düzköylü, Ekrem Tığlı, Azmi Şahin, Rahmi Türker, Erol Kural, Kamil Saka, Nazmi Uçan, Reyhan Bayzat, Naci Uzun, Adnan Müezzinoğlu, Pembe Demir, İsmet Yüksel, Semra Bartın, Kemal Karagöz, Burhan Paçacıoğlu, Cahide Mursal, Ayşe Tahmiscioğlu, Erol Tahmisçioğlu, Ruşen Yelken, Aziz İskenderoğlu, Recep Öztürk, Orhan Korkmaz, Aydın Kılıçkıran, Harun Şekercioğlu, Rasim Akın, Ayşe Sevindik’i de analım.

Kızım diyeceksin ki, “Baba hocalarınız topluca hepsi bahçede nasıl oluyor..” “Kızım değerli hocalarım benim anılarımın bahçesindeki vazgeçilmezler..Her ne ise burada keselim ve arkadaşlara geçelim..”

Şu kalabalık grup arkadaşları; Hüseyin-Hasan Seyhan, Cemal Gencer(Artist oldu. Hülya Koçyiğit ile filmi var), Selim Ağca, Gidarist Oya, Aynur Ertek , Emel Onursal, Fatma Berke, Ferhan Arol, Binnaz Türker, Gülseren Göksuoğlu, Aysel Pehlivan, Levent Atasagun, Gülşen Pehlivan, Aynur Keskin, Ayla Horoz, Gülseren(Duman), Naile Ural, Eser Onursal, Ferhan Arol, Necile Gündüz, Abdullah Necmettin Gündüz(meslekdaşım. Prof. Dr), Murat Tıkıroğlu, Mazhar Başoğlu, Kenan Hazneci, Osman Kaleli, Mustafa Türker, Bülent Atasagun, Yılmaz Türker, Atila Gümüşel, Kurtuluş Demirpençe, Ahmet Cerit, Esat Sevuk, Engin Erik, Abdullah Nezih Kaleli, Suat Lafçı, Eriş Semiz, Çelik…,Kenan Altıparmak, Nedim Nasrettinler, Emin Özkaragöz, Amcan Hüseyin Çorbacıoğlu, Amcan Niyazi Çorbacıoğlu, Yakup Akmaz, Yalçın…, Hamdi Çatalsakal, Varol Türker, Selami Türker, Kenan Durukan, Halis Şişman , Işık Kayhan, İlhan Cüre, İrfan Cüre, Vedat Yılmaz, Alattin Kartal,Erdal Kılcı, Ali Fuat Ak, İlhami Yavuzaslan, Erkan Durukan,  Abdullah Göçet, Nihat Tıkıroğlu, Enis Özdoğan, Semih Şahinkaya, Cengiz Gül, İbrahim Aydemir, Mustafa Kademoğlu, Hayrullah Denizci, Zeki Çalışkan, Nevzat Telci, Mehmet Kaya, Muharrem Özeren, Haluk Uğurlu, Metin Demir, Aytekin Ceylan, Adil Yüksel, Cemil Ercan, Ziya Akbaş, Necati Başustaoğlu,  Nuri Dural, Mevlüt Ekmekçi, Mehmet Öngör,  İsmet Bayrak, Mehmet Akyürek, Mümin Coşkun, Birol Yücetepe, Tahir Vardar, Orhan Ulusoy, Metin Demir, Köksal Piyade, Mehmet Yaşkafa, Osman Gülüm,Yasin Alemdağ, Mehmet Türkmen, Ali Şahin,  Turgut Çaykara, Yekta Gürsel, Erkan Eray, Ahmet İhsan Kalkavan, Tuncay Kalkavan, Hüseyin Uçar, Nuri Aytekin, Şaban Öztel, Ersin Alemdağ, Musa Baştuğ,  Aysel Horoz, Engin Erik, Metin Çetindağ, Hüseyin Hamamcı, Hasan Muti, Hasan Bölükbaşı, Mahmut Sinan Ünsal, Ali Can Gökçe, Sinan Bulut, Mehmet Sarı, Cahit İncegöz, Davut Uludoğan, Şüayip Erişkin, Abdülkadır Samangül, Muhammet Mısırlıoğlu,  Şükrü Kumbasar, Abdülkadır Başnamlı, Mustafa Türkoğlu, Mustafa Şentürk, A.Kadir Sağlam, Tayyar Kumbasar, Emin Karagöz, Mehmet Oktay Yılmaz, Veysel Keleş, Temel Sönmez, Atilla İskender Ediz, Şefik Öztürk; Şefik okulun en çalışkanı idi. Benim liseyi bitirmeme çok yardım etti. TIP fakültesini kazandı. Ankara’da imiş. Samsun yurdunda kalıyormuş. Çok sigara içiyormuş ki bizle iken sigara dumanından nefret ederdi, Cebinde Cumhuriyet gazetesi taşıdığı için faşistlerin saldırısına uğramış ve okulu bırakmış. Çok, çok ama çok büyük bir zeka idi..O küçük elleriyle tuttuğu kalemle, defterlere o büyük beynindekileri aktaran zeka..Şu an psikolojik sorunları varmış, ulaşamıyorum kendisine..

Ağabeylerimiz de oradaydı; Kaya Akal(Deli Kaya), Cudi İmamoğlu, Ali Şahin, Naci Duman, Yusuf Ziya Yılmaz, Yavuz Ediz; Hava izcileri başkanı, sonradan pilot oldu, annenin arkadaşının eşi ve Yılmaz Türkoğlu vd….

Derken Baran Özcan’ın biz diktik dediği Çamların içindeki Sanat Okulu’ndayız..Necati amcanın(ağabeyim) okuduğu okul olduğunu anlatıyorum.. Ken Clark adlı hocasıyla ters düşmelerini de anlattım..Sonrasında SSK hastanelerin olduğu sokağa girdik..Eskiden İnönü Ortaokulu olan, sonradan Mustafa Kemal İlkokulundayız. Öğretmenim Ekrem Göçmen’den söz ettim 1960’da, Mustafa Batur(Beton Mustafa), Azem Başnamlı, Nedret Bayraktar arkadaşlarımdan da..Buradan 56’lara ve Bahçelievler'deki-Kılıçdede mahallesi ve Mustafa Kemal İlkokulundan sonra 3.sınıfa başladığım Riza Nur İlkokuluna geldik. Hocam Gülşen Onat, arkadaşlarım Ersin, Kemal, Şaban, Yaşar, Şenay Deveci, Hatice ve diğerleri bahçede koşuşturuyoruz,  beyaz saçlı bıyıklı Dursun Babayiğit bir babayiğit edasıyla merdivenin başında bizleri izliyor.. Gür sesiyle sınıflara doluştuk. Bugün “Tutum haftası”..Yerli malı  yurdun malı herkes o’nu kullanmalı dedirtiyorlar, fakat, o hafta sonrası hergün  Amerikan peyniri yedirip ve Amerikan süt tozu içiriyorlardı.Sınıfın ortasında kocam bir kara kazan, kepçesiyle bize bakıyor. Ben ne peyniri, ne de süt tozunu seviyorum. Peynirler masada, evden getirdiğimiz bardakları da masaya koyduk. Okulun hizmetlisi bizi bekliyor. Biz Yaşarla boğuşuyoruz, Kara tahta başına dek geldik, silgiyi Yaşar’a atarken Kara kazana düştü, Yaşar da kara lastiğnin bana fırlatırken, o da kara kazanı boş bırakmadı; Dursun Bbaboğlu’da bizi kara kazana değil sınıftan attı..

Ertesi günü Halk Evleri’ne gitmek için boy sırasına göre yürüyüşe geçtik. Başımızda Gülşen Onat hocamız..Dia gösterisi var. Konu Atatürk devrimleri..Bizden önce iki okul var; 23 Nisan İlk Okulu ve Mustafa Kemal İlk Okulu. Yıllar sonra iki okulda da vekil öğretmenliğ yapacağım hiç aklıma gelmezdi, geldi..Beklerken Acıktık. Mahalemin simitçisinden simit alım.Sevgili annemin verdiği 100 kuruşu arkadaşlarıma da ısmarlayarak bitirdim. Beklerken tekrar canımız simit yemek istedik. Para yok, borç istedim vermedi. Israr ettim, ısrarla yok dedi..Kızdım, tablaya tekme, simitler yerde..Herkesin elinde simit..İyi ki babam gelmişti erken, parasını verdi eve gelen simitçiye, yoksa annemden şansıma ne düşerse o’nu yiyecektim, süpürge veya terlik..

 Ececan’la tanıştırdım, tüm onları ve yaşananları..

 

 

Refik ağabey bizi, büyüdüğüm mahalleye indirdi, Ali Osman, Ali Riza, Ulvi, Muhammet, Bayburtlu Metin-Aydın kardeşler, Haluk ağabey ve Recai’ler mahalledeydiler, bir kısmı çelik çomak bir kısmı misket oynuyordu, onlara özlemle selam verdik.. Oradan Gündoğdu sokağına geçtik. Samsun’a gelişimizdeki ilk evimizin olduğu Rasathane’ye. Gündoğdu sokağı yine cıvıl-cıvıl. Ececan’a mahallelilyi tanıştırıyorum, Adem’i, SarıÜnal’i ve İhsan’ı....Çocukların kızdırdığı Deli Rafet’in Arnavut kaldırımdan seken taşların çıkardığı kıvılcımları ve en az kıvılcımlar kadar hızlı kaçan Roman çocuklarını izliyor, bir yandan beni dinliyor Ececan.. Evimizin karşısındaki; boş arazide çocukların bir kısmı cicili(misket), bir kısmı sek-sek, bir kısmı da, saklambacın evirilmişi olan ve adeta uzun maraton koşusu gerektiren Amen kapmaca oynarken, bir grup yaramaz da Romanların otlamaya bıraktığı Eşek ve Atlara binmeye çalışıyor.  Sonrasında naif, kibar Cinperi inmeye başladı Gündoğdu’dan, kızlar camlarda bitiverdiler, en çok da evde kalmak üzere olan kızlar bağırıyor Cinperi’ye fal açması için. Mahalleli çok seviyor Cinperi’yi..Fallara baktıktan sonra Cinperi o kibar haliyle denize dik inen sokaklardan birine girerek Çiftlik caddesine indi. Akşam karanlığı da inince köylülerin Samsun’da satacağı odun ve kömürü taşıyan  kağnı gıcırtılarına, su taşıyan eşeğin Arnavut taşlı yolda nal sesleri ile birlikte sütçünün bağırışları karıştı. Annem sucuyu ve sütçüyü çağırdı, dışarıda olan bizleri de..Hikmet ve Hasan Turna da evlerine çekildi…Ne güzeldi Gündoğdu sokak. İlk ve son aldığım transfer teklifinin yapıldığı yerdir burası. Ağabeyim Nafiz mahalle maçı almış. Karşı taraf güçlü, bizim takım hem eksik hem güçsüz. Sadece Nafiz ağabey, sonradan Samsun Amatör takımlarında oynayan sarı Ünal, bira da İhsan ve Adem, diğerleri dan dun.. Kaleci bulamıyorlar. Beni geçirdiler kaleye. Nafiz ağabeyin “Gelen topları yakalamaya çalış, kaleye girmesin” komutuyla kaledeyim.. Ben her gelen topa atlıyorum kedinin yumağa atladığı gibi, sağdan soldan gelen toplara hamlelerimle kendimi hayli paraladım; kısa pantolon giydiğim için dizlerim örselenmiş derken maç bitti. Kazandık maçı, 4 gol yememe karşın. Sarışın bir adam geldi Nafiz ağabeyin yanında bir şeyler konuştular. Adam beni beğenmiş, 3 yıl sonra takımın geçlerine alırız diyerek ağabeyimden söz almış. Takım dediği Samsun Galatasaray. Ve bana yapılan ilk ve son transfer teklifi oldu, olmasına fakat Galatasaraylı olmama neden olan bir süreci yaşadım..

Ertesi gün kentin kalanını gezdik, sokaklardaki arkadaşlarımı, koşuşturmalarımı, Yıldız sinemasının önünde 5 kuruşa Tommiks, Teksa okumlarımı tanıştırdım Ececan’a, sokak aralarındaki misket oynamalarımı ve ebe olanların beklediği direği kapmak olan, uzun soluklu koşmaya dayalı Amen kapmacalarımı da..Sonrasında Matasyona gittik, plajlar alabildiğine dolu, alabildiğine uzanan kumsal altın kum sahili. Akrabam Kemal Yılmaz ve mahalle arkadaşlarıyla şamyeller belimizde, mayolar elimizde Matasyon sahillerine gidiyoruz, yüzeceğiz..

Tam denize gideceğimiz anda Ececan; “Baba burada denize girebilir miyiz?” sorusuyla düşsel anılarımdan uyandırdı ve Kemal ağabey ve arkadaşlarımı kaybettim..Matasyon Atakent olmuş, Atakum olmuş ve betonlaşmıştı. Öyle ki; İncesu, Taflan, Engiz ve Dereköy’e dek sahil boyundaki denize yakın betonlaşma beni düşlerimden tamaen uyandırmıştı. Metin Burma’nın yaptırdığı sahil yolu biraz sınır koymuştu koymasına dek, fakat eski Matasyon’u asla geri getirmiyordu.. Samsun’un deniz paralel ve dik sokaklarındaki beton yığınları arasında yalnız kalmış, tek katlı ve dışarıdan merdivenli 2 katlı sıvasız tuğla evler sanki geçmişin anılarını anımsamamız için işaret veren taşları gibi..Bu Gündoğdu sokakta, 56’larda, Kara Samsunda.. Bahçelievler’de ve her yerde aynıydı.. 

Evrensel Kurtuluş Felsefes’nin kutsal tarihi; “19 Mayıs 1919”

Gazi caddesinden Mecidiye’ye doğru yol alıyoruz. Atatürk’ün kaldığı ve Atatürk Evi olarak, dahası “Gazi Müzesi”’ne dönüştürülmüş Rum Monica’nın Mıntıka Palas  otelindeyiz. Otelin adına Mantikas, Mantika, Mıntıka denmiş zaman-zaman. Otel Kale Mahallesi Gazi caddesinin devamı olan Mecidiye caddesinde. İki katlı binanın iç kısmı Bağdadi olarak yapılmış. Yani; Ağaç direklerin dışa ve içe gelen yüzleri çıtalarla kaplanır üzerleri sıvanarak yapılan(duvar veya tavan) yapı biçimi-tekniği. Kültür Bakanı İstemihan Talay döneminde restore edilmiş. Kültür Bakanlığı görevlisi Aslı Aydın sürekli bizi bilgilendiriyor. Atatürk 19 Mayıs 1919 Salı sabahı saat; 08:00’de arkadaşlarıyla Samsun’a ayak basıyor. İlk gözümüze çarpan 16 Eylül 1923’te İnönü’nün adının geçtiği notları oluyor: “Saat sekizi çeyrek geçiyor.Yaz odasındayım. İsmet Paşa’yı beklerken bu satırları yazıyorum. Samsun’a 3.kez geliyorum. İlk gelişim malumdur….Burayı karalamış, şu kadarını okuyabildim; “tarihin, gözümün önünde…” Büro üstünde  duran Üzüm Cigara kutusunun kapağında okuyorum..19 Mayıs 1335. Ondan sonra bir defa daha gelmiştim, tarihini 4 sene evvel bu gelişimi…ve……..tarihini, yukarıda etti…..İsmet Paşa geldi yazıyı bırakıyorum..Gazi. M.Kemal..”..

Atatürk’e doğum gününü soranlar; “19 Mayıs” dermiş. Bu deyişin tescil edilmesini gösterir belge karşımızda: “Ankara 12 Teşrin 1936..Atatürk’ün doğum tarihinin 19 Mayıs 1881 olarak tescil edildiğinin belgesi..”..Aslı hanım; “Bu da o dönemin Samsun Mutasarrıf(Vali) vekili Osman Atlı’nın evinden getirdiği yorganı..” diye bizi uyarıyor..

Ve; Atatürk’ün ve Anadolu insanı olarak bizlerin doğum tarihi olan ve de Silah arkadaşları ve Anadolu insanıyla Atatürk’ün oluşturduğu “Evrensel Kurtuluş Felsefesi”’sini kutsal tarihi olan “19 Mayıs 1919”’a gelelim:

Önce;  Mustafa Kemal Atatürk'ü sandalla iskeleye çıkaran Mustafa Karakaş kaptanın anılarına göz atalım:

1952 yılında anlatmış...

"Samsunda kara günler yaşanıyordu.Şehir Fransız ve İngilizlerin işgalindeydi. 9. Kolordu komutanı Rafet Bey Mustafa Kemal geliyor diye haber gönderdi.Bana da onu gemiden alma görevi verilmişti.

19 Mayıs sabahı saat 8 de ,6 gemici ve ben sandalımızda bekliyorduk.Fener burnunda ufak bir gemi göründü. Bu "Bandırma" idi. Gemi demirledi .Geminin güvertesine çıkınca yalnız onun mavi gözlerini hatırlıyorum.Yanında 6 kişi vardı hala onların kim olduğunu bilmiyorum.

Sandala bindik ve sahile doğru yol aldık.Bir aralık İngiliz torpidoları görünmüştü.Uzun müddet onlara baktı sonra :

-Bunlar ne arıyor? diye sordu.

-Bilmem ki paşam hiç böyle kafile halinde gelmezlerdi.

-Beni mi arıyorlar dersin?

Bu sözlerin anlamını şimdi anlıyorum.Bizim o ana kadar bildiğimiz 9.kolorduyu teftişe gelmiyordu. Başka bir maksadı vardı.

Sivil elbise giyiyor başında da bir kalpa taşıyordu. Konuşurken insanın yüzüne bakmıyordu. Gözlerini dağlara dikmiş ve düşünüyordu.Bir ara düşünce alemini bırakıp bana dedi ki :- Dağlarda Pontuslu çok mudur?

-Şu gördüğün dağlar Paşam.Havza ovasından aşağı Pontuslu ile doludur.Adetleri 7.000 den fazladır.

-Ne yapıyorsunuz?

-1.5 ay içlerinde kaldım.35 kişiydik.Ot yedik.Elbise değiştirmedim.Yani sizin bileceğiniz Paşam uğraşıyoruz.Gündüz köy basıyoruz.

O zaman elini omzuma koydu.

-Var olun,her şey düzelir dedi.

Sahile gelmiştik.Tütün iskelesine çıktık.Belediye Reisi yok,Mutasarrıf (Vali) yok.Neden bilmiyorum,hepsi ortadan kaybolmuştu.

Gazi'yi şehir adına Boşnakzade Süleyman bey ile Mavnacılar Cemiyet Reisi Molla Dursun,çıktığımız ortamda ürkek bakışlarla karşıladılar ve hoş geldiniz dediler.

Karakaş ,Cumhuriyet Meydanını göstererek :

-Buraları o zaman mezarlıktı. Atayı buraya kadar getirdim.Ara sokaktan geçtik Onu (Mantika Palas) oteline yerleştirdik.

İki gün Şahinzadenin evinde kaldı. Sonra Kavak'a gitti.Kendisi hakkındaki idam kararını Kavak'ta öğrenmiş ve orada (ben böyle hükümete hizmet etmem) diyerek rütbelerini söküp atmıştı.

Daha sonra Havza,Amasya,Tokat ve Sivas ...gerisi malum.…

16 Mayıs 1919 günü  Bandırma Vapuru ile İstanbul’dan ayrılmış olan Dokuzuncu Ordu Birlikleri Müfettişi Mustafa Kemal ve yanındakiler, 19 Mayıs 1919 sabahı saat 07.00’de Samsun’a ulaştılar; mülkî ve askerî ilerî gelenler tarafından karşılandılar. Mustafa Kemal, bir Rum otelinde karargâhını kurdu. Teftiş bölgesinde bulunan idareci ve komutanlardan, bölgelerindeki asayiş durumunu bir telgrafla sordu.

Mustafa Kemal, Samsun’dan, emrindeki vilâyetler mülkî amirleri ile 15. ve 20.Kolordu Komutanlıklarına bölgelerindeki asayiş durumuyla ilgili bir rapor göndermelerini istedi.

Samsun’da görevli İngiliz askerî temsilci Yüzbaşı Hurst, Atatürk ile bölgedeki genel durum hakkında görüştü.

İngilizler, Mustafa Kemal’in Anadolu’ya geçisinden tedirgin olmaya başladılar. Karadeniz Orduları Başkumandanı George Francis Milne , Harbiye Nezareti’ne, “Mustafa Kemal’in Samsun’a gönderilme sebebi nedir?” diye sordu.

İstanbul’da General Milne “Mustafa Kemal Paşa’nın niçin Samsun’a gönderildiği hakkında” Harbiye Nezareti’ne yazı gönderdi…

Ardından Mustafa Kemal, Samsun’dan Sadrazam Damat Ferit Paşa’ya telgrafında “İzmir’in Yunan askerleri tarafından işgali hadisesi, yakından temasta bulunduğum milleti ve orduyu, tasavvur edilemeyecek derecede üzmüştür. Ne millet ve ne ordu, mevcudiyetine karşı yapılan bu haksız tecavüzü kabul etmeyecektir!” dedi.

Mustafa Kemal, İngilizlerin Samsun’a bir kısım asker çıkarması sebebiyle, bu gibi tecavüzlerin önlenmesi ve siyasî vaziyetten gerektikçe haberdar edilmesini, Harbiye Nezareti’ne telgrafla bildirdi.

Mustafa Kemal, Samsun’dan İstanbul’a ilk raporlarını kronolojik gönderme öyküsü:

21 Mayıs 1919: Mustafa Kemal, Samsun’dan Erzurum’da 15.Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa’ya gönderdiği telgrafta: “Umumî durumumuzun almakta olduğu vahim şekilden pek elemli ve müteessirim. Millet ve memlekete borçlu olduğumuz en son vicdanî vazifeyi yakından müşterek çalışma ile en iyi yere getirmek mümkün olacağı kanaatiyle bu son memuriyeti kabul ettim. Bir an evvel zât-ı âlinize kavuşmak arzusundayım…” dedi…..İtalyanların giriştikleri işgallerin endişe yaratması üzerine Paris’te Dört Büyükler, Türkiye’yi nasıl paylaşacaklarını bir kere daha görüştüler. Lloyd George, İstanbul, Ermenistan ve Kilikya için Amerikan mandası ve kontrol altında bir Anadolu Türkiye’si önerdi…..Mustafa Kemal, Samsun’dan, Başbakanlığa, Genelkurmay Başkanlığı’na ve Harbiye Nezareti’ne gönderdiği raporda, ateşkesten sonra bölgedeki Rumların şımardığını, 40 kadar Rum çetesinin Pontus devleti kurmak için düzenli bir program altında toplandığını bildirdi…Samsun’da bulunan İngiliz askerî temsilci Yüzbaşı Hurst, İstanbul’da İngiliz Yüksek Komiseri Sir Somerset Arthur Gough- Calthorpe’a gönderdiği raporunda, “Kemal Paşa 19 Mayıs’ta buraya ulaştı. İlçedeki umumî durum hakkında kendisiyle görüştüm” dedi…Sadrazam Damat Ferit Paşa, Samsun’a çıkışı sebebiyle Atatürk’e başarı telgrafı gönderdi.

22 Mayıs 1919: Mustafa Kemal, İngilizlerin Hükûmet’in varlığına önem vermeksizin memleket içerisine kuvvetlerini sevk ettiklerine dair, Genelkurmay Başkanlığı’na, gönderdiği telgrafta, “… Bir gün, her tarafta oldu bittiler karşısında kalınmasının pek ziyade muhtemel olduğunu arz eylerim.” dedi…Mustafa Kemal, yanındaki birkaç kurmay subayı, Samsun’da görevli bazı İngiliz subaylarıyla bölge güvenliği hakkında görüştürdü…Sadrazam Damat Ferit Paşa, Mustafa Kemal’in Samsun bölgesindeki asayiş ile ilgili raporlarına bir telgrafla teşekkür etti.

23 Mayıs 1919: Mustafa Kemal, Ankara’da bulunan 20.Kolordu Komutanı Ali Fuat Paşa’ya, Samsun’a geldiğini, kendisiyle daha sıkı temasta bulunmak istediğini ve İzmir bölgesine dair alabileceği bilgiden haberdar edilmesini bildiren telgraf gönderdi…Mustafa Kemal, Erzurum’da 15.Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa’ya çektiği telgrafta, mitingler yapılarak İzmir işgalinin protesto edilmesini istedi.

24 Mayıs 1919: Mustafa Kemal, Samsun’dan Harbiye Nezareti’ne gönderdiği telgrafında “… Bazı şikâyetleri yerinde tetkik ve önlem almak üzere karargâhımı yarın geçici olarak Havza’ya nakledeceğim” dedi…Mustafa Kemal, Samsun’dan Genelkurmay Başkanlığı’na orduda jandarma kuvvetlerinin takviyesi için İtilâf Devletleri temsilcileri katında teşebbüste bulunulmasını isteyen telgraf gönderdi…Mustafa Kemal, Samsun’dan Genelkurmay Başkanlığı’na gönderdiği telgrafında, Ermeni tecavüzlerine karşı 15.Kolordu’nun mevcudunun gerekirse artırılmasını istedi…Harbiye Nâzırlığı, İngiliz Generali Milne’nin 19 Mayıs 1919 tarihli yazısına verdiği cevapta, Atatürk’ün atandığı Dokuzuncu Ordu Müfettişliği’nin, Harbiye Nezareti adına verilen emirlerin ne derece uygulandığını araştırma, vazife bölgesindeki silâhların toplanması ve asayişsizliği ortadan kaldırma amacıyla oluşturulduğunu bildirdi.

25 Mayıs 1919: Mustafa Kemal, öğleden sonra otomobille Samsun’dan Havza’ya gitti…Beşiktaş ve Beyazıt’ta yapılacak mitinglere Hükûmetçe izin verilmedi. Hükûmet, mitingleri yasakladı…Samsun’da kendini güvenlik içinde hissetmeyen Mustafa Kemal, 6 gündür bulunduğu bu şehri karargâhı ile birlikte terk etti. Yollarda arkadaşlarıyla birlikte zaman zaman “Dağ başını duman almış” marşını söyleyerek otomobille, sessizce Havza’ya geldi.

26 Mayıs 1919: Havza ileri gelenlerinin ziyaretinde, Atatürk şu sözleri söyledi: “Hiçbir zaman ümitsiz olmayacağız, çalışacağız, memleketi kurtaracağız! Bizi öldürmek değil, canlı mezara atmak istiyorlar. Şimdi çukurun kenarındayız. Son bir cüret belki bizi kurtarabilir; zaten başka türlü de dönüş imkânı yoktur.”…Mustafa Kemal, Sait Molla imzasıyla bütün belediye başkanlarına gönderilen ve “milletin İngiltere yardımını istediğini bildiren” yazı nedeniyle, vilâyetlere ve mutasarrıflıklara gönderdiği bildirisinde şunları söyledi: “Millî ve siyasî bağımsızlığımızın kurtarılması ancak milletin yekvücut olarak müdafaası ile mümkün olacaktır.”

27 Mayıs 1919: Mustafa Kemal, Yıldırım Kıtaatı Müfettişliği’ne, “İzmir Müdafaa-i Milliye ve Redd-i İlhak Cemiyeti Merkez Heyeti’nin halen nerede bulunduğu”nu soran telgraf gönderdi…Mustafa Kemal, Havza’dan, Ankara’da 20.Kolordu Kumandanlığı ve Konya’da Yıldırım Birlikleri Müfettişliği’ne gönderdiği telgraflarda, Afyon’da bulunan 23.Tümen’in mevcudu, görevi ve Konya’da kurulduğu işitilen “Vatan Ordusu” hakkında bilgi istedi.

28 Mayıs 1919: Mustafa Kemal, İzmir, Manisa ve Aydın’ın işgali üzerine Havza’dan valilere, müstakil mutasarrıflıklara ve bazı kolordu komutanlıklarıyla Konya’da Ordu Müfettişliği’ne gönderdiği bildiride, “Siyasî bütünlüğümüzün muhafazası için, millî gösterilerin daha canlı olarak belirtilmesi ve devamı gereklidir. … Büyük ve heyecanlı mitingler yapılması, millî gösterilerde bulunulması ve bunun tüm memleketi kapsaması, bütün Büyük Devletler mümessilleriyle Babıâli’ye etkili telgraflar verilmesi, ecnebi olan yerlerde ecnebilere de tesir yapılmakla beraber millî gösterilerde âdap ve sükûnetin fevkalâde korunması, Hristiyan halka karşı bir taarruz ve nümayiş ve düşmanlık gibi tavır alınmaması zorunludur” dedi…Mustafa Kemal’in cesaret telkin eden dünkü sözleri üzerine, Havzalılar, bir okul binasında ilk toplantılarını yaptılar.

29 Mayıs 1919: Mustafa Kemal, Havza’dan 15.Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa’ya gönderdiği telgrafta, “İtilâf Devletleri’nin milletimize haksız bir siyaset uygulaması ve millî bağımsızlığımızı ve devletimizi idama mahkûm etmekte oldukları gerçekleşmiştir. Silâh ve cephanenin ve iaşe tarzının zamanında kararlaştırılması; birliklerin mevcutlarının artırılması, birliklerin elinde bulunan silâhların mümkün ölçüde birleştirilmesi; levazım, iaşe işlerinin güvenliği ve cephanenin tamamlanma tarzı; mühim yol üstlerindeki büyük yapıların, gerektiğinde tahrip edilmek üzere hazırlıklı bulunulması gibi hususların şimdiden düşünülmesiyle son derece mahrem bir şekilde yerine getirilmesi lâzımdır.” dedi.

30 Mayıs 1919: Mustafa Kemal, işgalleri protesto amacıyla mitingler yapılması ve Büyük Devletler mümessilleriyle Babıâli’ye etkili telgraflar çekilmesi emri üzerine, beliren millî faaliyetin mahiyeti ve genişliği hakkında bilgi edinmek isteyen Harbiye Nezareti’ne Havza’dan yanıt gönderdi: “… İstanbul’a çekilen telgrafların tamamen sine-i milletten fışkıran teessüratın birer aksi olduğunu arz eylerim. Bu heyecan memleketin en ıssız köşesine kadar şâmildir, umumîdir.”…Mustafa Kemal, Havza’dan Kâzım Karabekir’e, “Ermenilerin Kars ve Sarıkamış’a asker yığdıkları haberlerinin kaynağı ve doğruluğu” hakkında bilgi isteyen telgrafında: “İtilâf hükûmetleri, atadan kalma meşru hakkımız olan toprakları çiğnemeyi Hristiyanlık adına bir hizmet addediyorlar. Bu cümleden olarak Ermenilere vilâyetlerimizi peşkeş çekmeleri de ihtimal dahilinde bulunuyor. Kanaatimce böyle bir hâli biz, çarpışmaya başlangıç saymaya, meşru topraklarımızı ve millî bağımsızlığımızı kurtarmak için mecburuz!”dedi….Mustafa Kemal’den 15.Kolordu Komutanlığı’na: İtilâf Devletleri illerimizi Ermenilere peşkeş çekebilirler. İzmir’de Yunanlılara yaptıkları gibi bu illerimizde de Ermenilere öncülük edebilirler.

31 Mayıs 1919: Ahmet İzzet, Çürüksulu Mahmut, Genelkurmay Başkanı Cevat Paşa gibi bazı tanınmış kişiler, İstanbul’daki Amerikan Kurulu’na giderek bütün Türkiye için Amerikan mandası istediler…İngiliz Yüksek Komiseri Calthorpe, Damat Ferit’e, bundan böyle mitinglere izin verilmeyeceğini bildirdi…İngiliz Yüzbaşısı Hurst, Havza’da Mustafa Kemal’le yaptığı görüşmede vazifesi hakkında şüphesi olduğunu söyledi…17.Kolordu Komutan Vekili Albay Bekir Sami Bey, Alaşehir’den Mustafa Kemal’e bölgesindeki durumu bildiren telgraf gönderdi…Ödemiş Jandarma Komutanı Yüzbaşı Tahir, Kolordu’ya sunduğu raporda, “Kuvvetim bir taburu geçti. Adını ‘Yiğit Ordusu” koyduk. Turgutlu ve Salihli arasında Kuvâ-yi Milliye kurması için Mustafa Efe’yi 100 kadar zeybekle yola çıkardım” dedi.

1 Haziran 1919: Mustafa Kemal, Başbakan Damat Ferit Paşa’ya çektiği telgrafta, ulusun, bağımsızlığını korumaya kararlı olduğunu, kötü sonuçlara karşı her türlü özveriyi göze aldığını, ulusal vicdanı yansıtmayan haberlerin kaygı verici tepkiler doğurduğunu bildirdi. Mustafa Kemal, idarecilere gönderdiği telgrafla, bölgelerinde Vilâyât-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin teşkilâtı olup olmadığını, varsa temsilcilerinin kimler olduğunu, başka illerle bağlantısının olup olmadığını sordu.

2 Haziran 1919: Mustafa Kemal, İstanbul’da toplanan Saltanat Şûrası’nın çalışmaları hakkında Kâzım Karabekir’e gönderdiği telgrafta, “… Anılan Şûra’da kesin bir karar alınamamıştır. Halen hükümetin yine eski hükümet olduğu, fazla olarak zaafa uğradığı ve İstanbul’da yeniden bir inkılâp ruhu uyandığı anlaşılmaktadır.” dedi.

3 Haziran 1919: Mustafa Kemal, İngiliz Yüksek Komiserliği’nden aldığı nota suretini ileten Harbiye Nezareti’nin telgrafına, “Bağımsızlık ve millî mevcudiyeti imha ve hayatın devamını tehlikeye sokan işgal, suikast ve tecavüz gibi İzmir havalisinde görülmekte olan olayların benzerlerinin meydana gelmesine karşı ne milletin heyecan ve vicdanî teessürlerini ve ne de buna dayanan millî gösterileri önleme ve durdurma için nefsimde ve hiç kimsede kudret ve kuvvet göremeyeceğim gibi bu yüzden doğacak vakaların ve hadiselerin karşısında da mesuliyet kabul edebilecek ne komutan ne de idareci ve ne de hükûmet tasavvur ederim” yanıtını gönderdi…Havza’da Büyük Cami’de okutulan, Mustafa Kemal’in de hazır bulunduğu mevlidin ardından Belediye önünde düzenlenen büyük mitingde halk, mücadele için ant içti. Mustafa Kemal, Havza’dan Sadaret’e, Ege bölgesindeki işgaller üzerine siyasî ve umumî durum hakkında bilgi isteyen telgraf gönderdi…Mustafa Kemal, Havza’dan gönderdiği bir genelgede, Hükûmet’in Paris görüşmelerine çağrılmasının memnunluk verici olduğunu, ancak Paris’e gitmeye hazırlanan kurul ile ulusun istekleri arasında uygunluk olmadığını, Başbakan’ın sınırları belirsiz bir Ermeni özerkliğine razı olduğunu belirtti…Mustafa Kemal, mitingler konusunda ne gibi tedbir aldığını soran Harbiye Nâzırı’na verdiği karşılıkta: “Milletin heyecanını ve gösterilerini yasaklamak için ne kendimde ne de başkasında hiç bir güç göremem!” dedi…Türkiye mandaları üzerinde araştırma yapmak üzere kurulması öngörülen komisyonun Cirane-King adıyla anılan 7 kişilik Amerikan kolu, Paris’ten İstanbul’a geldi. Tek çıkar yol olarak Amerikan mandasını gören parti ve derneklerin temsilcileri tarafından özel törenlerle karşılandı.

4 Haziran 1919: Eski Başbakan Prens Sait Halim Paşa, İngilizler tarafından sürüldüğü Mondros’ta, İngiliz komutanına yazdığı mektupta, kendisini Osmanlı Hükûmeti’nin elinden kurtardığı (!) için İngiliz Hükûmeti’ne “derin ve sarsılmaz minnetarlığını” bildirdi...

5 Haziran 1919: Mustafa Kemal, Sivas, Amasya, Merzifon, Trabzon, Erzurum ve Erzincan ile bağlantı kurarak, asayiş hakkında edindiği bilgileri Sadaret’e telgrafla bildirdi…Balıkesir’de yayımlanan Doğrusöz gazetesi mandacılığa çattı: İki yol vardır: Ya istiklâl, ya ölüm!”…Mustafa Kemal, Samsun, Amasya, Sivas, Erzincan, Erzurum, Van, Trabzon, Gümüşhane ve Tokat’taki asayiş durumu hakkında aldığı bilgileri Harbiye Nâzırlığı’na bildirdi.

6 Haziran 1919: Müttefiklerin Karadeniz Ordusu Başkumandanı General Milne, Hükûmet’e bir yazı göndererek “ Mustafa Kemal ve yanındakileri derhal İstanbul’a çağırmanızı talep ederim!” dedi.

7 Haziran 1919: Mustafa Kemal, Samsun yoluyla İstanbul’a gönderilmekte olan 10.000 sürgü kolu ile 12 top kamasına Havza’da el koydu. Havza silâh deposundaki silâhları evlere taşıttı.

8 Haziran 1919: Harbiye Nâzırlığı, General Milne’in Mustafa Kemal’in geri çağrılmasını isteyen önceki günkü yazısına cevap verdi: Mustafa Kemal, bir ordu kumandanı değil, müfettiştir. Onun gezmesiyle karışıklık olmaz….Mustafa Kemal, Harbiye Nâzırı Şevket Turgut Paşa’dan, “Beraberinizdeki istimbotlardan biriyle İstanbul’a gelmeniz rica olunur.” telgrafını aldı.Mustafa Kemal’in görevine son verilmesi için Yüksek Komiser Calthorpe da aynı konuda bir başvuruda bulundu: Başbakan Vekili Mustafa Sabri Efendi Mustafa Kemal’i görevden aldırmak için yaptıkları müdahaleden dolayı İngilizlere teşekkür etti.

9 Haziran 1919: Mustafa Kemal, Havza’dan, 17.Kolordu Komutanı Vekili Albay Bekir Sami (Günsav) Bey’in 31.5.1919 tarihli telgrafını yanıtladı. “… Kısa sürede ülkeyi düzenli ve güçlü bir örgüte kavuşturmak zorundayız. Başaracağımıza da itimat edebiliriz. İzmir’in akibeti tüm ülkeyi yasa boğdu; ancak bağımsızlık için yeni bir azim ve iradenin doğmasını da sağladı. … Vaziyetinizden ve o taraflar millî teşkilâtından sık sık bilgi vermenizi rica ederim.”..Havza Camii’nde yapılan toplantıdan sonra meydanda bir miting yapıldı. Konuşmacılar, bütün milletin silâha sarılması gerektiğini söylediler.

10 Haziran 1919: Mustafa Kemal, İstanbul’a geri çağrılması üzerine bir genelge yayımlayarak, millî bağımsızlık uğruna bütün varlığıyla milletle birlikte sonuna kadar çalışacağına, kutsal bildiği şeyler adına söz verdi…Mustafa Kemal, Ankara’da 20.Kolordu Kumandanı Ali Fuat Paşa’yı ve onunla birlikte bulunan Rauf Bey’i, görüşmek üzere Havza’ya çağırdı. Kimliklerini gizli tutmalarını istedi.

11 Haziran 1919: Mustafa Kemal, Havza’dan Kâzım Karabekir Paşa’ya telgraf gönderdi: “…Hükûmet, aldatarak İstanbul’a getirtme planını izlediğinden ben de mümkün olduğu kadar zaman kazanma ve karargâhımı memleket içerisine sokmak için aynı usulde mukabele ve yazışma yapmaktayım.”…Mustafa Kemal, Harbiye Nâzırı Şevket Turgut Paşa’nın kendisini İstanbul’a çağıran 8.6.1919 tarihli telgrafına, “… Davet sebebinin lütfen açıklanmasını rica ederim.” yanıtını verdi…Genelkurmay Başkanı Cevat Paşa, neden İstanbul’a çağrıldığını gizli olarak soran Atatürk’e, “Kıymetli bir generalin Anadolu’da seyahati kamuoyuna iyi bir tesir yapmayacağı cihetle İngilizlerin kendisini istediği…” yanıtını verdi…Mustafa Kemal, Padişah’a çektiği telde, İngilizlerin emrindeki kişilerin kendisini İstanbul’a çağırdığını, gitmeyeceğini, millet için gerekirse görevinden ayrılıp çalışmaya devam edeceğini bildirdi.

12 Haziran 1919: Mustafa Kemal, sabah Havza’dan hareketle öğleden sonra Amasya’ya gelerek Hükûmet Konağı salonunda bir konuşma yaptı: “Hep beraber aziz vatanımızı ve bağımsızlığımızı kurtarmak için büyük gücümüzle çalışacağız!”

“Hayat'ta En Hakiki Mürşit İlimdir” veciz sözünü de Samsun’da söyledi:

Büyük Önder Mustafa Kemal'in Samsun’u ikinci ziyaretleri olan 22 Eylül 1924 tarihinde Samsun İstiklal Ticaret Mektebi'nde ''Hayat'ta En Hakiki Mürşit İlimdir'' veciz sözünü söylediği  konuşmanın canalıcı kısmını hepimiz ezbere biliriz….Atatürk'ün, Öğretmenler Birliği'nin Samsun İstiklâl Ticaret Mektebi'nde şerefine verdikleri çayda konuşması:

 "Bu çay ziyafetini düzenleyenlere özel olarak teşekkür ederim. Bu vesile beni, Samsun'un çok aydın ortamında bulundurmuş oldu. Bu vesile beni, kafaları ilim ve fen ile bezenmiş kıymetli insanlardan oluşmuş bir topluluk huzurunda bulunmakla pek mutlu etti.

Dünyada her şey için, uygarlık için, hayat için, başarı için en gerçek yol gösterici ilimdir, fendir, ilim ve fennin dışında yol gösterici aramak dalgınlıktır, bilgisizliktir, doğru yoldan sapmaktır(En hakiki mürşit ilimdir, fendir. İlmin ve fennin haricinde mürşit aramak gaflettir, cehalettir, delâlettir)!

Yalnız, ilim ve fennin yaşadığımız her dakikadaki gelişimini kavramak, ilerlemeleri zamanında izlemek şarttır." (En hakiki mürşit ilimdir, fendir. İlmin ve fennin haricinde mürşit aramak gaflettir, cehalettir, delâlettir)

Atatürk'ün, Samsun'da Öğretmenler Birliği'ni ziyareti ve Birliğin hatıra defterine yazdıkları: "...Bütün Türkiye'yi içine alan Öğretmenler Birliği'nin, bütün milleti aydın birlik haline getirdiği zaman, Türk milletinin nasıl bir demir kütle olacağını düşünmek cidden büyük zevk ve saadettir!"

 Ve Atatürk’ün, Mazlum ülkelere rehber olmuş “Evrensel Kurtuluş Felsefesi”’ni yazmaya başladığı Samsun aslında Anadolu’nun kutsal şehri ilan edilmeli, “Kutsal 19 Mayıs” günü adıyla..

Benim için kutsal ve ilk şehrim olan Samsun’u gezmeye devam ediyoruz:

Buruk, hüzünlü, biraz da öfkeli bir gezi benimkisi. Çünkü; gözlemlediğim beton dokusu anılarıma dokundu. Beynime, yüreğime beton dökmüşler gibi geldi bana. Samsun kıyıları betonlaşmış, kentin kıyıya paralel ve dik inen sokakları yok edilerek  kentin ızgara planı bitirilmişti..Kutsal şehir Samsun’un, kent planlaması tamamen ötelenmiş var olan özgün planlaması örselenmişti..

Anılar düzleminden ayrılıp gözlemlediğim şu anki Samsun düzlemini değerlendirmeye ve anlatmaya başladım, hüzünle:

Eski Samsun evleri yok artık. Kesinlikle Mecidiye, Saathane, Subaşı, Kadiköy, Zeytinlik, Baruthane, Cedit, Unkapanı, Selahiye, Rasthane, 56’lar ve Çiftlik mahalleleri, yani İlkadım İlçesine bağlı Cedit semtinde bulunan Karasamsun bölgesi( eski Samsun) , kısmen de olsa Tarihi ve Kültürel SİT alanı ilan edilmeliydi.

Samsun’un tarihi dokusu eski Samsun evlerine  olan özensiz duruşla örselenir olmuş. 1968 sonrası Kent planlaması, Mimarlık, mühendislik disiplinleri ötelenince çarpık kentleşme yaşanmaya başlıyor. İslam külliye anlayışı kentin tarihi, kültürel ve doğal dokusunu lokal İslam kültürü ile  yok etme sürecine sokulmuş. Dinden, kentten ve yoksuldan geçinme süreci, 1970’lerde birkaç dönem Belediye Başkanlığı yapan Vehbi Gül dönemiyle başlıyor. Bu sürece salt 1989-1993 Muzaffer Önder döneminde ara veriliyor, fakat 1999 sonrası ivmelenip, planlı ekonomik ve siyasi rant için kent plansızlığı süreci günümüzde devam ediyor.

Bundandır ki, çocukluğumuz koşışturduğumuz yaşil alanlar sıkıştırılmış beton yığınlarıyla örülmüş. Kısacası kentin nefes alma odakları yok edilmiş. Sahiller betonlaşmış. Tarihi evlerin kültürleri sönümlendirilmenin yanında, endüstriyel ürün tütün ile birlikte endüstri kültürünün yapıları olan Tekel ve Reji fabrikaları da günümüz ekonomik rant anlayışında önce özelleştirilmiş, sonrasında da tütün ürünü katledilince yapılar restore edilmiş, sevgili Ececan..

Tekel fabrikasının sırtı bizim top koşturduğumuz meydana bakıyor. Burası Bahçelievler-Kılıçdede mahallesi. Top oynarken, Tekel çalışanı emekçi kızlarla konuşurduk, öğle saatleri. Hepsi sarı ve beyaz  önlükleri gibi bahar ayında adeta papatya gibi açarlardı, fabrikanın bahçesinde.Genellikle maçlarımızı izlerlerdi.… Tekel’in diğer yüzü Irmak caddesine bakan devasa bir yapıydı. Ülkemizin ve  Karadeniz Bölgesi’nin önemli endüstri yapılarından birisi olan Samsun Tekel Tütün Fabrikası 1887 yılında Fransız döneminde yapıldığı söylenir..Osmanlı İmparatorluğu, 19. yüzyıl sonuna doğru Fransız Reji şirketiyle anlaşarak İstanbul, İzmir ve Samsun’da kurulan sigara fabrikaları biri

Samsun kenti devasa kent olma yolunda hızla ilerliyordu. 18. yüzyılda Anadolu ve Kırım arasında yapılan ticarette önemli yeri olan Samsun kenti, çevresinde tütün ekiminin yaygınlaşması ile 19. yüzyılda ticaret merkezi olmuş. Ülkemizin ilk sigara üretim tesislerinden biri olan Samsun Tekel fabrikası Bunun sonucunda kentte tütün alımı ve işlemesi ile ilgili kuruluşlar (Reji İdaresi), bankalar, sigorta şirketleri, okullar açılmış ve deniz ticareti artmıştır. Kente, Fransızlar, Ruslar, Belçikalılar, Amerikalılar ve yerli azınlıkların elindeki ticaret sayesinde birilerine zenginlik gelmiş, köylüye kısmı bir nefes aldırmıştı.

Yazları, Rahmi Çorbacı amcanların ve Refik Tuna amcanların köyüne gider tütün dizerdim, bir haşeri ne kadar dizerse. Amcan ağabeyim Necati Çorbacıoğlu benden iyi çalışır, ben ise at sırtından inmez kızılcık toplamak için ormana kaçardım. İnan her yaz Memlekete, yani Arhavi-Sidere’ye gitmesem soluğu buralarda; Kurukökçe ve Sinemataş’nda aldırırlardı. Çünkü; Deden ve Babaannen yazın mahalle savaşlarına katılmamdan bıkmışlardı..Bazen de Amcan’ı ikna eder, köyden kaçar, 5 -6 saat türkü çağıra-çağıra Samsun’a inerdik..Şefik Çorbacıoğlu deden Samsun 19 Mayıs Lisesi’nde okurken harçlığın tütün dizerek kazanırmış. Büyük deden Hamdi Çorbacıoğlu Hasan, Abidin ve Ziver dayılarımı alır her yil 3 ay buralarda tütün dizerlermiş..Birgün Aran denen tütün dizim atölyesinde herkes tütün dizerken ben uyumuşum. Büyük bir çığlıkla uyandım. Uyandığımda, amcamın kızı Leyla’nın bileğini karşıdan karşıya geçmiş şiş ile karşılaştım. Benim yarım bıraktığım dizimin şişi idi o şiş..

Tekel yapı mimarisi kentin mimarisinde batı etkileri başlamış…

İşte bu Tekel ve bu tütün günümüzde yok edildi.

Nasıl mı? Önce  Tekel’i yok etmek için IMF’nin talimatı ile Tütün Yasası, Haziran 2001′de T.B.M.M.’nde kabul edildi. Dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, yasayı veto etti. Ancak Sezer’in bu uyarısı dikkate alınmadı ve bir kaç ay sonra yasa kabul edildi, Bülent Ecevit’in ortakları Mesut Yılmaz, Tansu Çiller ve Devlet Bahçeli gayretleriyle... Böylece tütün üretimine büyük  darbe vuruldu. Üretici tütün ekemez duruma geldi.

Zemin hazırdı. 3 Kasım 2002 seçimlerinde iktidara gelen AKP’ye fırsat doğmuştu.

Daha sonra “Tekel’i babalar gibi satarım” diyen Kemal Unakıtan dönemi başladı.

Devlet, rakı pazarının %76′sının sahibi Mey İçki’yi 2003’te 292 milyon dolara iş adamı Nihat Özdemir ve ortaklarına sattı. Özdemir, çok değerlenen Mey’i üç yıl sonra 950 milyon dolara Amerikan Texas Pacific Group’a sattı. Bu firma da Mey’i 2,1 milyar dolara Johnny Walker viski ve Guinnes biranın sahibi İngiliz Diageo’ya sattı. Aradaki farkı lütfen hesaplayın. Türkiye’nin nasıl zarar ettirildiğinin sadece bir örneği bu.

Tekel’in altı sigara fabrikası(Samsun, Tokat, Malatya, Adana, Maltepe, Bitlis) ise 20 dakikada 1,7 milyar dolara British American Tobacco(BAT)’ya satıldı. Bu rakam Tekel’in sadece iki sigara fabrikasının üç yılda yapacağı kâra denk düşen bir para karşılığında..

Durum budur kızım…

Her ne kadar, bir azınlık grup zengin olup, köyüler ve kentlilerde de kısmı rahatlıklar oluştu ise de Tekel fabrikaları, Samsun’un Sosyal  ve demografik yapısın büyük oranda bozdu;

Tütün fabrikaları Samsun’u endüstri kenti ve limanı haline getirince Samsun’a göç başlıyor 19.yüzyılda. İşte bu göç demografik yapıyı Trabzon ve Rizeliler lehine değiştirince, Samsunun sosyolojik kültürü de bağnaz ve tutucu bir yapıya bürünüyor. Bu her alana yansıyor. Özellikle Samsun’un bağrında Trabzonluluk etken oluyor ve sosyal yapının kalitesini, ekonomide, kültürde ve sporda bu Trabzonluluk belirler oluyor. Belediye başkanı, Samsunspor başkanı, Ticaret ve Sanayi odası başkanı, milletvekili onlar olmaya başlıyor.

Özellikle futbol kültürü Trabzonluluk şövenizmine endeksleniyor. Bilindiği gibi Trabzonspor lobisi süreç içinde etkin olarak 1970’lerde zirveye taşındı. Samsun'un kaderini Trabzonlu göçmen lobisi belirliyordu artık. İşin ilginç yanı Samsun'un içinde Trabzonluluk yapılıyor olması idi. Bu duruştur; Samsun’u kültürel sosyal ve ekonomik ve de sportif bağlamda engelleyen..

Ve şu sorulu sitemler edilir oldu: “Nerede, Trabzonspor’dan 5 yıl önce süper lige çıkan eski Samsunspor coşkusu!? Nerede uluslararası Samsun fuarı?! Nerede Samsun tütünü ve tütün fabrikaları, nerede Samsun limanının eski görkemi?! Nerede, nerede, nerede!!??”..Evet, Samsunspor’u var eden ve Trabzonspor’un önünde koşturan Yılmaz Ulusoy Trabzonlu idi, fakat bir Samsunlu gibi davranıyordu..Ondan sonrası bana göre Trabzonluluk değil, işaret ettiğim bir azınlık kesimdeki gizemli bir Trabzon lobiciliği. Bu gizemli azınlık lobiciliği sadece samsun'u değil diğer Karadeniz kentlerini, hatta Trabzon’da örseliyor. En tehlikelisi ırkçı ve dinci gericiliğinTrabzon’u  kanserojen hücresi gibi sarması ve bunun Samsun’a da yansıması. Bu hasta duruş sanki  gizemli lobiciliğin kamuflesi adeta..

Gazi caddesindeki Fransız Reji binalarını geçerek Konak sinemasına geldik. Konak sinemasını olduğu yer Mecidiye caddesine varmazdan, Gazi Müzesi yakınında. Eski adı Emek sineması idi, SSK rant tesislerinin içinde. Birileri Emek’ten rahatsız olmalı ki, Konak diye adı değiştirilmiş. Samsun’un en modern sineması. Buradaki filmlere gelmek için erken saatte gelmek gerekti  çocukluğumuzda. Bir küçük öykümü aktarayım; “Benhur filmi oynuyor. Geç kalmışım. Bilet gişesi kapanmış. Karaborsacılar cirit atıyor. Fiyatlar duhule bile Lux fiyatında. Vaz geçtim; Tam karşısında boş bir alan var. Alanın ortasında kereste atölyesi, önünde, soğan kabuğuyla kaynatılan kırmızı renkli yumurta satanların el arabaları ile dolu. Bir yumurta 25 kuruş. Yumurta tokuşturmaca. Eğer senin yumurta karşı tarafın yumurtasını kırarsa kırdığın yumurta senin oluyor. Çok kırarsan yumurtacıya satıyorsun, o da müşterisine.. Seçtiğim yumurta 5 yumurta kazandırdı bana.Yumurtacı işkillendi, kapıştık. Kapışınca adamın kafasında patlayan yumurta kırıldı(gerçekten çok yaramazdım..). Yumurtacı bir yandan yüzünü siliyor, diğer yandan yanıt veriyor; “Kardeşim adamlar alçı yumurta getiriyorlar..”

Evet kızım; çocukluğumun Samsun’undaki; misket oyunlarını, amen kapmacayı, Çelik çomak oyununu, alabildiğine çim arsalardaki top oynamaları, Gündoğdu sokakta, Gürbüz sokakta, Kılıç dede mahallesinde, Rasathane’de kafasında sağa yatmış çökmüş şapkalı Deli Rafetiin önce kasketini ele alıp sonra yerden taş kapıp Arnavut  kaldırımında  sektirdiği taşın çınlamalarını, Cinperi’nin naifliğini, Naneci Naci’nin manilerini, destan okuyucularını, Rasathane’den arkadaşım olan ve bana dersleri sevdiren aksak Abdi ağabeyin annesi vefat edince kimsesiz kaldığında aklını yitirmesi sonrası alkol çığlıklarını, Kağnı seslerini, Eşek ve at ile kaçak  kömür- odun getirenlerin sessiz sesliliğini, Uçurtmaları uçururken ve kuyruğuna bağladığımız jiletle diğer uçurtmaların iplerini kesişişmizdeki çığlıklarımızı, Yoğurtçu, Sucu, Kirazcı, balıkçı-hamsicinin, körük sırtında mahalle-mahalle dolaşan kalaycıların, lağımcıların, odun kesici ve taşıyıcaların, bahçe belleyicilerin, Lux dondurmacının, Simitçinin, param bitince borç simit istediği mahalle simitçisinin tezgahını tekmeleyip mahalleliye ziyafet çektirdiğim andaki(akşam eve gelip babamdan parasını almasını söyledim ve aldı. Anneme söylemek tehlikeliydi, çünkü simit yerine süpürge yemek vardı), Kardeşim Hüseyin Çorbacıoğlu ile “Şans kader talih kısmet, kaderlerde boş yok” şans kutusu elimizde bağırışlarımızı, Samsun’un ilk dolmuşçusu Koreli’nin seslerini, Amerikan süt tozu kazanına tahta silgisini Yaşarın kara lastiğiyle atmamdaki hoca bağırmalarını, Samsunlu gençlerin futbolu öğrendiği Koren bahçesi ve Kumluk’taki koşuşturmaları, elbet yaşamayacağız, fakat bugünkü Samsun’u da yaşamamalıydık..

Michel de Montaigne: “Doğanın istediği gibi düşün ve yaşa: hiçbir kitabın, hiçbir doğmanın kölesi olma.”

Biz ne yapıyoruz; birilerin istediği gibi düşünüp yaşıyoruz ve onların, yani paranın kölesi olanların kölesi olup doğanı ve doğayı yok ediyoruz!!!..

 Bu nedenle; Atatürk’ün Anadolu insanıyla 19 Mayıs 1919’da “Evrensel Kurtuluş Felsefesi”’ni yazdığı kutsal kent Samsun’u bitiriyoruz..

ŞEVKET ÇORBACIOĞLU

ŞEVKET TEKNOPOLİTİKALAR PLATFORMU
Sevket-che@hotmail.com.tr
evesbere@mynet.com
GSM: 0506 609 00 32