HES’E YES DEMEK PES DEMEKTİR

Her doğa duyarlısı gibi, Artvinli de doğaya ve doğana duyarlıdır. Bu nedenle ‘HES’e YES diyerek PES etmez aksine savaşını sürdürür. Öncelikle Artvin deyişimin nedeni Artvin’e daha çok saldırılması. Çünkü: Doğu Karadeniz'de işletilen, inşa ve proje aşamasında olan veya yapılması planlanan HES'lerin 700'e yaklaştığını, bunlardan 169'unun Trabzon, 123'ünün Rize, 176'sının Artvin, 82'sinin Giresun, 63'ünün Ordu ve Erzurum'un İspir, Tortum gibi ilçeleri ile Gümüşhane, Bayburt, Samsun, Amasya, Kastamonu, Antalya, Tokat, Muğla, Sinop ve Çorum'da bulunmaktadır. HES yanlıları, doğayı adeta yok etmek için ‘2010’a ışık hızıyla girerek derelerimizde fırtınalar estirmeye başladılar. Evimizin önünde geçen küçük çaylara bile mini-mini HES’lerle saldırıp, suyun taşıdığı uygarlıkları ve kültürleri yok ederek, gezegenimizin en büyük evrensel tehlikesini yaratanlara, doğaya ve doğana kendini adamışlar asla YES demeyecek ve PES etmeyecekler, aksine savaşlarını sürdüreceklerdir. Öncelikle onları kutluyorum. “HES mücadelesinde zafer çevrecilerin. Türkiye genelinde 45'i inşa, 1576'sı proje aşamasında olan, planlananlar ile 2 bini aşması beklenen HES'lere karşı açılan 65 davadan 34'ü sonuçlandı. Davalardan 33'ünde yürütmeyi durdurma veya iptal kararı çıktı.” haberi(2.11.2010) onların kutlamayı fazlasıyla hak ettiklerini gözler önüne sermektedir.

İktidar duyarsızlığın yanında komik önlemlerle çaresizliğini de göstermektedir. Anımsarsınız; 27.10.2006-26329 sayılı Resmi Gazete`de yayımlanan Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun Baraj Alanlarından Etkilenen Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunması ile ilgili 4.10.2006-717 sayılı İlke Kararının 2. ve 3. maddeleri ile Hasankeyf’’i başka alana taşımak, Allionai’nin de üzerini mille örtülerek su altında korumaya alınması düşünülmüş, fakat Danıştay Altıncı Dairesinin 26.11.2008 günü, E:2006/8266,K:08/8268 sayılı kararı ile uyuşmazlığa konu 2. ve 3. maddeleri iptal etmişti. Hasankeyf’in taşınması bana 29 Eylül 1998’de “Bilgi Üreememe Tembelliğimiz” başlığıyla Radikal’de yazdığım şu satırları anımsattı bana: “Maden Yüksek Mühendisi Hakan Muhterem Köse, MTA kongre salonunda yapılan yerbilimleri kongresinde dinlediği gerçek bir olayı, 6.10.1995 tarihinde basına faksla aktarmış: ... Bir yerel belediyemiz kentin gelişimi için uygun bölgenin belirlenmesi amacıyla, firmamıza rapor (proje) hazırlattı... Raporda özetle; şehrin beş kilometre kuzeyinden bir fay hattının geçtiğini, bu nedenle bu bölgenin imara açılmayacağı vurgulandı. Bir süre sonra belediye meclisi bu rapor nedeniyle bir karar aldı. Karar firmamızı dehşete bırakmıştı. Çünkü; Şehrin beş kilometre kuzeyinden geçtiği belirlenen fay hattı, 25 kilometre öteye alınarak, söz konusu bölgenin imara açılmasına karar verilmişti.” http://www.radikal.com.tr/1998/09/29/yorum/bilgi.html Bu firmanın sahibi kim biliyor musunuz? Çankaya Belediye Başkanımız Bülent Tanık. Yer mi neresi? Söyleyince şok olduğum bu yeri Bülent Bey kimseye söylemeyeceğinin sözünü aldım kendilerinden(Anlamışsınızdır). Doğaya ve doğana duyarsızlığı tetikleyen, bilgi üretememenin neden olduğu çaresizliğin belirtileri bir değil ki. 

Sıralayalım: Kastamonu’nun Loç Vadisi’nde yaşayan köylülerle gönüllü çevre duyarlıları projeye karşı direnirken yüklenici firma çalışanlarınca saldırıya uğramaları ve darp edilen çevreci vatandaşların şikâyetçi olmak isteyince yetkililerin ilgisiz kalması. Başbakanın Taksim'de yaşanan patlamayla ilgili ilk yorumunda, saldırının arkasındaki oyunun aktörlerinin, HES karşıtı çevrecilerin l olduğunu söylemesi ve ardından intihar timinin PKK’lı çıkması. Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, Rize'nin İkizdere Vadisi'ni doğal sit alanı ilan etme kararı öncesi; sadece İkizdere'de Anzer, Cimil ve Ovit bölgesinde planlanan 22 HES(Hidro Elektrik Santralı) inşaatının zora gireceğini düşünerek değil, bundan sonraki HES ihaleleri ve uygulamalarının engelleneceği dikkate alındı. Bu nedenle ‘iktidar’ alelacele; Su havzalarını, ormanları ve doğanın çeşitliliğini ‘su kullanma Hakkı Sözleşmesi imzalamış, HES için lisans almış şirket’ insafına bırakmak adına tüm şirketlerin önünde engel olarak duran havza koruma statülerini kaldırmaya karar vermesi. Doğup büyüdüğüm Artvin-Arhavi “Sidere Vadisi”nin; çocukluğumun sevdası “Kwağinci(Taş köprü gölü)” ve “Bağudidi(Büyük göl)”nin binlerce yıllık doğa ve doğan/insan beraberliliğine son verilerek ‘getirim(Fr. Rant) vadisine’ dönüştürülmesi. Ve böylece Milli Park olan Munzur Vadisi’nde, Arılı, Çağlayan, İkizdere vadileri gibi 1. derece sit alanı ilan edilen vadilerde şirketlerin faaliyetlerini yasallaştıracak, hatta 3. Boğaz Köprüsü projesinin önündeki yasal engeli kaldıracak "Tabiat ve Biyolojik Çeşitliliği Koruma Kanun Tasarısı”'nı gündeme getirmesi. Tasarının, Anayasanın “Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması” başlığı altında yer verilen 63. maddesindeki; “Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar, bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır.” yaptırımına aykırı olduğu gibi; Türkiye’nin de taraf olduğu ülkelerarası çok sayıda anlaşmalara da aykırı olması. Aynı zamanda; Anayasanın 56. maddesine göre “Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir.” yaptırımını içeren Anayasa’nın 56. maddesi dikkate alınmayarak, tasarının hazırlık sürecinde vatandaşların, STÖ’lerin ve ilgili Meslek Odalarının katılımı ile sağlanacak katkıların göz ardı edilmesi. Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, Rize'nin İkizdere Vadisi'ni doğal sit alanı ilan etme kararının ardından da Başbakanın kurula “Sen bugüne kadar nerdeydin? Şimdi mi aklına geldi? HES projeleri başladı da şimdi mi sit alanı ilan ettin?” demesi. Fakat aynı kurul(Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu); Senoz Vadisi'nin korunması gereken kültür ve tabiat varlığı olarak tespiti ve sit alanı ilan edilmesi için yapılan başvuruyu reddettiğinde kurul hakkında hiçbir değerlendirme yapmayan Başbakanın; kurulun İkizdere Vadisini ‘Doğal Sit Alanı’ ilan etmesi kararı sonrası bu kurula savaş açması. (“Biliyorsunuz; Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu'nun Senoz Vadisi'nin korunması gereken kültür ve tabiat varlığı olarak tespiti ve sit alanı ilan edilmesi için yapılan başvuruyu reddetmiş, sonrasında Rize İdare Mahkemesi ise bu kararı iptal ederek Senoz Vadisi'nin "Sit Alanı**" olma umudu yeşertmişti”). Gümüşhane'deki Çit Deresi üzerine kurulması planlanan Hidroelektrik Santrali (HES) projesine, Trabzon İdare Mahkemesi tarafından yürütmeyi durdurma kararı verilmesi. Ve İngiliz maden şirketi Sardes, Manisa'nın Turgutlu ilçesine bağlı Çal Dağı'nda nikel madeni çıkartmak için dünyada ve kendi ülkelerinde yasaklanan projelerini uygulamak için Türkiye'yi seçebilmesi… Bunları tümü duyarsızlıkla harmanlanmış çaresizliğin belirtileridir. Doğa savaşın öncü gücü ‘Karadeniz isyandadır Platformu’dur. Sırasıyla; Derelerin Kardeşliği Platformu -Türkiye Su Meclisi- Suyun Ticarileştirilmesine Hayır Platformu -3. Köprüye Karşı Yaşam Platformu-Arhavi’de Dereler Aksın - Asidere Sidere Derelerine sahip çık - “Teknopolitikalar İLET-Kİ Platformu”- Sidere Derecik Arhavi Artvin Platformu - Hes'lere karşı ortak mücadele platformu - Giresun Havzaları Koruma Platformu - Artvin Derelerin Kardeşliği Platformu - Yazan Mühendis - Çoruh Aksu Vadisi Koruma Platformu -Yeşil Artvin Derneği-Ankara Artvinli Kültür Ve Dayanışma Derneği - Ankara Artvin Kalkınma ve Eğitim Vakfı - Arhavililer Vakfı - Hasankeyf’i Yaşatma Derneği-Orkinos Film Yapımı - Karadeniz Gündem - Görele Haberler – As-Der – Livane Kültür ve Sanat Derneği - Artvin Biz - Papart Vadisi Kültür ve Dayanışma derneği - Çamlıhemşin Vakfı – TMBD 1948 ve TMMOB ile, başta Çevre Mühendisleri Odası olmak üzere Birliğe bağlı tüm odalar. Savaşçıları; Murat Karayalçın, Remzi Kazmaz, Ömer Şan, Yakup Okumuşoğlu, Mehmet Gürkan, Yüksel Çorbacıoğlu, Necati Altun, Tuncer Yazar, Metin Arifağaoğlu, Ertekin Çolak, Hüsnü Hakan Özen, Demir Akın, Güner Yalçın, Süleyman Karadeniz, Eren Dağıstanlı, İlyas Yılmazer, İsmail Akyıldız, Hatice Yeziz, Tüncay Özarslan, Yusuf Sağlam, Tekin Üstündağ, Gürbüz Ak, Aydın Karsüleymanoğlu, Yusuf Bulut, Nur Neşe Karahan, Erdoğan Gazihan, Kenan Kuri, Şahver Karasüleymanoğlu, Nüri Kemal Demirel, Fethi Demirel, R.Özcan Başkazancı, Şirin Gür, Cemil Vural, Erdinç Ay, Tufan Ataselim, İlhan Gürkan, Yusuf Gürkan, Rasim Yılmaz, Okay Karayalçın, Nürettin Ocak, Köksal Burum ve tüm Artvinliler ve Anadolu insanları ve de doğa sevgisi adına kendisini feda eden Oktay Ekşi. Çoruh Aksu Vadisi, Rize Çayeli Senoz Vadisi, Rize İkizdere Vadisi, Kastamonu Cide Loç Vadisi, Arhavi Sidere Vadisi, Arhavi Kapisre vadisi, Giresun Gelivera Vadisi, Hasankeyf, Allianoi*, Munzur Vadisi, kısacası cennetin köprüsü Anadolu’muz bu yürekli platformlar ve savaşçıları ile kurtarılacaktır. Bu savaşçılar asla; (konuşmalarını bugüne kadar anlamadığım) bir pelteğin dediği gibi; Üzerlerine eski, rengi uçmuş bir tişört geçiren, hanım ise saçlarını taramaktan vazgeçen, şayet erkekse sakal traşını birkaç gün ihmal eden, meramını 150 kelime ile sınırlı peltek bir Türkçe ile ifadeye çalışan, aynı tornadan çıkmış sloganları hiç durmadan tekrarlayan ve her üç kelime arasında “Hayıııır!” çığlıkları atan, sonra da gidip kendini bir yerlere zincirleyen ve bunlara eksiksiz şekilde uyduğu takdirde “çevreci” ve “yemyeşil” bir entelektüel olan savaşçılar değil, doğanın kutsal savaşçılarıdır. Yaptıkları iş; Türkiye’nin dört bir yanında bölge sakinlerinin, özellikle de köylünün yüzünü güldürecek önemli faaliyetlere köstek olmak değil, ‘pelteği bile kurtarmak için’ savaşma erdemini gösterebilen kutsal savaşçılardır. Öyle ki; birkaç kilovat Enerji uğruna derelerimizi özel şirketlere satan, Samsat, Halfeti, Zeugma ve Hallan Çemi’yi (Çemê Xalan) yok ederek; Hasankeyf, Allianoi, Munzur, Karadeniz, doğrusu Anadolu’mu yok etme projeleri ile saldırmaya çalışanlara savaş açmışlardır. Yanlarında olduk ve hep olacağız. Doğa’ya ve doğana, kültür mirasına ve yerel toplulukların sosyal dokusuna sahip çıkan ve onlar için koruma mücadelesi veren duyarlı kişi ve kurumlar asla doğanın yeşilini doların yeşiline yeğleyenlere yenilmeyeceklerdir. Suyla gelen tüm kültürleri, yaşamı, dili ve insanı, Fındıklı’yı, Arhavi’yi, Rize’yi, Yusufeli’ni ve Artvin’i, Loç’u, daha doğrusu Karadeniz’i, Allianoi’yi, Muğla Yuvarlak Çay’ı, Munzur’u, Hasankeyf’i, Senoz’u, en doğrusu Anadolu’yu asla bunlara teslim etmeyecektir. Bu savaş ulusal kurtuluş savaşı kadar önemli; Gezegenimizin kutsal kurtuluş savaşıdır. Kazanılacaktır bu savaş aksi taktirde gezegenimiz kaybedilecektir, doğası ve doğanıyla. Sayın Oktay Ekşi’nin, doğa duyarlılığını örseleyen “Bu anlayış, Anadolu'daki 2000'den fazla akarsuyu, “Baraj yapıp elektrik üreteceğim, bunu da devlete satacağım” diyen şirketlere 49 yıl için peşkeş çekti. Şimdi, her şeyi satan işte o zihniyetin marifetlerini görüyoruz." cümlesiyle biten yazının taşra baskısında "Bu zihniyet analarını da satar" şeklinde.

HES’lerle ilgili ifadeleri karşısında Başbakan; “Eğer gazetecilik buysa ben bu zihniyetle mücadele etmem, savaşırım. Gereğini yapacağız zaten, göreceksiniz…” şeklinde gösterdiği tepkisinde haklı. Fakat, halkımıza “Ananı da al git” dediğinde bizim de kendisiyle mücadele etmediğimizi, savaştığımızı(savaşabildiğimiz kadar canım) kabul etmeli ve saygı göstermeli. Ekşi, erdemli duruşunu sergiledi ve neredeyse yarım yüzyıllık baş(yazarlığından) özür dileyerek istifa etti. Kendilerinin özür bile dilemediğini unutmadık daha. Sayın Başbakan, savaşmakta haklısınız gazetecilik bu değil; iyi de “Bunu da mı kıskandınız, buna da mı göz diktiniz imzasız ve şerefsiz …… çocukları?” diyen gazetecinin yaptığı gazetecilik mi? Neden buna savaş açmıyorsunuz? Sorusuna yanıt verebilir mi? Bir isyan sonrasının aşırı duygu yüklenişinde söylediklerinin değil(O söylediğinin yanında Oktay Ekşi de yoktur), doğaya ve doğana olan sevgisi için kendisini feda etmekten çekinmeyen duruşundan dolayı Oktay Ekşi’nin yayında olduğumuzu göstermeliyiz. Güncel gelişmeler ve gündemdekiler bunlar. Şimdi; bu güncel gündem HES’lerle ilgili, araştırırken yazdığım notlara, dahası özlü öyküme(Fr. Anektod) yer vereceğim: Yaşam sürecinde her sosyal yapılanmanın ve hizmetin bir öyküsü, hatta zamanla romansı duruşu vardır; değerlendirmeleri bu bütünsellik için sürdürmek istiyorum. Cennetin izdüşümü Artvin’imize ‘etkinlikler amacıyla’ yaptığım bir grup yolculuğu böylesi bir öykünün başlangıcıdır. ’2004’Tte İzmir-Konak Belediye Başkanı olduğunda bir adının da Ali olduğunu öğrendiğim’ Ali Muzaffer Tunçağ’ın Genel Başkanlık, benim de Genel sekreterlik görevini üstlendiğim İnşaat Mühendisleri Odası, Kültür Bakanlığı ile birlikte 30 Haziran 2001’de Artvin odaklı bir etkinlik düzenledi. Etkinliğin içeriği; “Ulaşım ve Enerji Yatırımlarıyla Etkilenecek Orta ve Doğu Karadeniz bölgesinin İncelenmesi ve değerlendirilmesi” idi. Özdeki amaç Artvin’de devam eden su tutucu HES’leri, yani halk arasındaki deyimiyle Barajları yerinde görmekti. 40 kişilik Mühendis gurubu ile inşa halindeki barajları gezdik ve 5 Temmuz günü teknik gezimizi gezi amacına yönelik etkinlikle Artvin’de sonlandırdık.. Gördük ki, sıradan insanlarımızı bırakın, konu ile ilgililerin dahi HES kavramı konusunda yeterli bilgiye sahip değillerdi. Yerel siyasetçiler bile. Yetmezliğin nedeni; bu bağlamdaki kavram kargaşası idi. Gerçekten İnsanımızın çoğu HES’in ne demek olduğunu bilmiyor. Örneğin Barajlarımızın da bir HES olduğunu bilen, fakat dereler üzerindeki HES’leri birbirinden ayıran teknikler konusunda donanımlı olmayan teknik elemanlarımız var. İşte bunlar “HES’ler kimleri Besler?” dediğinizde, su tutucu HES olan barajlara da karşı olduğumuzu söylüyorlar. Böyle bir şey yok. Doğrudur Yusufeli barajına karşı çıktık, fakat bu inşanın çevre ile olan öyküsel boyutuna dikkat çekmek isterim. Etkinlikte;Yusufeli Belediye Başkanı Sayın Yusuf Sağlam, farklı dünya görüşlerine sahip olmamıza karşın; tarihsel doku ve çevre duyarlılığın ideolojisinin olmadığını kanıtlayan bir konuşma yaptı. Konuşmasında; barajların, dağcılığıyla, raftingiyle, tarihi eserleriyle, adeta bacasız fabrika durumunda olan Artvin’imizi ve Yusufeli’mizi yok edeceğini vurguladı. Özellikle; yaklaşık 400 km.lik yol ağının ancak 150 km’lik Erzurum-Artvin arasının projesi kesinleştiğini söylemesi, gövde genişliğinin 240 mt olduğu bir yerde yol kodunun 800 mt.lerden geçtiğinin dünyanın hiçbir yerinde görülmediğini ve sadece 3,5 yılda yapılan 22 km.lik yolun maliyetinin 100 trilyon lira olduğunu özellikle belirtmesi ve de Türkiye’deki karayollarının maliyetiyle bu maliyeti arasındaki farkın hesabının nasıl vereceğini vurgulaması, Yusufeli Barajı konusunda ne denli haklı bir duruş sergilediğimizin göstergesi idi. Ve Artvinlinin doğa konusundaki demokratik dayanışmasıyla kendini bulan, doğa için ideolojilerden soyut evrensel duyarlılığın yansımasıdır. Doğa duyarlılığımız bilinmesine karşın, duruşumuzu “Sizler barajlara da karşı çıkmıştınız zaten!..Hatta sahil yoluna da..” dediler ve demeyi sürdürüyorlar. Kesin ne Barajlara karşı çıktık, ne de Karadeniz sahil yoluna. Özellikle sahil yolu için; binlerce yılda oluşmuş kıyıları yok etmeyelim, bunun için yol, kuşaklama yöntemiyle içeriye alınsın önerisi getirdik(Özellikle Murat Karayalçın bu konuda defalarca yetkilileri uyarmıştır). Bu duruşumuz; doğaya zarar verdiği noktadaki karşı çıkıştı. Yusufeli Barajına da aynı duyarlılıkta baktık. Gerçekten halkın belli bir endişesi var, bu endişeyi belli ki hala taşıyoruz. Nedir bu endişe? Çevreye olan son derece duyarsız tavırlar, olguyu artık ister istemez Artvin’imizde gerçekleştirdiğimiz benzer Platformlara taşındı ve hala bu savaş devam ediyor(Daha da yaygınlaşacağını düşünüyorum). Bizler, her şeyden önce insanı öne alan ve bir boyutuyla, yapılabilirlik ölçütlerii dikkate alarak, doğaya ve doğana saygılı projeleri hayata geçirmek zorundayız. Çok ilginçtir; elbette ki Doğu Karadeniz’in bir ulaşım sorunu var, ülke genelinde bir enerji açığı var; bunlara çözüm getirmek için geliştirilecek projelere karşı çıkmak gerçekten doğru bir yaklaşım değil. Hiç kimse böylesi projelere karşı çıkamaz, fakat projelerin yerlerinin belirlenmesi veya uygulanabilirliği boyutunda bir takım eleştiriler yapmak, hatta doğaya ve doğana zarar verecek böylesi projeler için “Proje siyasi ve ekonomik getirim(Fr. Rant) kavramının (Fr.konsept) bir ürünüdür” diyebiliyoruz. Demin değindiğim gibi Yusufeli Belediye Başkanı Yusuf Sağlam Bey de bunu vurgulamaya çalıştı. Üzülerek belirtmeliyim ki, olguyu ideolojik eksene oturtanlar, mühendislik ve mimarlık meslek odalarının önerilerini, Üniversitelerimizin önerilerini, duyarlı çevrenin önerilerini pek dikkate almıyorlar. Bunun en somut örneği; Karadeniz sahil yolu projesidir. Bu proje için 1985’te ilgili demokratik Kitle Örgütlerince(Başta Meslek Odaları/TMMOB) çevre, teknolojik, siyasi, mali, ekonomik ve toplumsal yapılabilirlik kriterleri belirlendi ve Doğu Karadeniz’e doğasına özgü proje hazırlandı. Ne oldu? Dikkate alınmadı ve 1997 yılında ihale edilen bölünmüş yol(Fr.Duble yol) projesiyle karşı-karşıya bırakıldık. Samsun-sarp arası sahil yolunun bugünkü durumundan kurtaracak önerimiz şu idi; bölünmüş yol(Fr.duble yol) tahrip edici sonuçlarını engellemek için, dahası Karadeniz’in topografyasını coğrafyasını, kıyısını, denizini yok edeceğini düşündüğümüz için; kuşaklama yol önerisinde bulunduk, yani kıyıdan içerde( yüksekten) geçmesini istedik yolun; çünkü bunun en büyük katkısı kıyılar yok olmayacak, doğa korunacaktı. İkincisi ise sahil yerleşimi ile iç kesim yerleşimi arasındaki kopukluk giderilecek ve aralarındaki ekonomik farklılıkları giderecekti Bu da beraberinde iç kesimde durdurulamayan göçü engelleyecekti. Yani; 1985 projesi uygulansaydı, 1993’te bunun önü kesilmeseydi, kuşaklama yol Karadeniz’deki bu toplumsal sorunu da çözecekti. Yusufeli Belediye başkanının anlatımı, o dönem anlattıklarımızla örtüşüyordu ve doğayı-doğanı yok edecek HES’in, aynı zamanda 9. Yüzyıldan bu yana yaşayan Yusufeli kültürünü doğası ve doğanıyla yok etme sürecine itecektir yaklaşımıyla duyarlılığını gösteriyordu. O gün konuşmacı olan bizler; yani Murat Karayalçın, Prof. Dr. İlhan Avcı, Emin Özgün, Doç. Dr. Fazlı Çelık, Ali Muzaffer Tunçağ, Yüksel Çorbacıoğlu, Demir Akın, Sınan Altınsoy, Necati Altun, Yusuf Sağlam, Ahmet Varan, Cevat Öncü ve İbrahim Usta farklı siyasi düşüncelere sahip olmamıza karşın, doğa konusuna hep ayni duyarlılıkla baktık. Salt bizler değil, ulusötesi doğa duyarlıları da “Doğaya ve Doğana Saygı” düşünselliğiyle baktı Yusufeli HES’ine. O yıllarda Guardian gazetesinin Türkiye’de yapılması planlanan Yusufeli hidroelektrik santraliyle ilgili haberi (2001) dikkatimi çekmişti. İşte Artvin’deki panelde okuduğum o haberi bugün okuyormuşçasına aklımda tuttum; “ İngiltere hükümeti, Türkiye’de 15 bin kişiyi evinden edecek tartışmalı ikinci bir barajı desteklemeyi düşününce; Ilısu baraj projesine karşı yürütülen kampanyanın öncülerinden komedyen Mark Thomas, Yusufeli, ‘ikinci bir Ilısu’ya dönüşecekse, hükümetin yakasına yapışmak için hazır bekliyorum.” Bir başka doğa grubu da; hükümetin, sadece büyük şirketlerin çıkarlarına hizmet eden, toplumları ve çevreyi gözardı eden projeleri desteklememesi çağrısında bulunarak, ‘Dünya Barajlar Komisyonu’nun belirlediği kurallar dikkate alınırsa, İngiliz vergi mükelleflerinin parası, bu tür yıkıcı projeler için harcanmaz’ tepkisini göstermişti. Uluslararası “Yerinde İnceleme Kurulu”nun, Bölgede Nisan 2002'de ‘Yusufeli’inde nasıl Uluslararası Standartların ve Kişi haklarının ihlal edilerek, Alternatif projelerin yeterli olarak değerlendirilmediğini. Yusufeli projesinin doğal yaşam üzerindeki etkileri, alternatif projelerin potansiyel etkileri ile karsılaştırılmadığını, halka danışılmadığını, projenin çevresel ve doğal yaşam üzerindeki etkileri konusunda herhangi bir uzlaşma sürecinin işletilmediğini’ rapor ettiğini hepimiz biliyoruz ve hala ezberimizde saklıyoruz. İşte bu noktada HES’lerin öyküsünü ve de yaşanan süreçleri içsel öyküleriyle anlatmak isterim. Artvin için proje savında bulunanların bazıları; Artvin'deki doğal kaynakları kullanarak küçük işletmeler kurup gençlere iş alanları açılabileceğini söylüyorlar. Buna kimse karşı değil. Yeter ki; Doğaya zarar verilmesin. Çünkü Doğan için, yani insan için düşündüğünüz ve doğal kaynakların kullanımıyla ortaya çıkarmaya çalıştığınız işletmelerin, doğaya zarar verdiği noktada doğana da zarar vereceğini akıldan çıkarmamalıyız. Tekrar ediyorum; doğaya ve doğan zarar vermeyecek su tutucu barajlara(HES’lere) karşı değiliz, fakat siyasi ve ekonomik getirim adına derelerimiz üzerinde kurulacak ve derelerimizi kurutacak HES’lerin tümüne karşıyız. Çoruh üzerinde kurulacak Artvin’imizi adeta; “Barajlar Kenti”ne dönüştürecek olan Artvin su tutucu HES projelerin üreteceği enerji toplamına baktığınızda, derelerdeki HES’lere gereksinmemizin olup-olmadığını çok somut bir şekilde görebiliriz. Örneğin; Borçka Barajı ve HES 300 MW güç ile yıllık 1.039 GWh'lik enerji üretmektedir. Yine ayni şekilde; Deriner Barajı ve HES; 670 MW'lık güçle yılda 2.118 GWh'lık, Muratlı Barajı ve HES;115 MW güç ile yıllık 444 GWh'lik enerji, Artvin Barajı ve HES Barajı 332 MW güç ile, yıllık 1 026 GWh enerji üretecektir; yani yılda toplam üretilecek enerji miktarı toplamı; 5000 gigawattsaat’e ulaşmaktadır, buna karşı çıktığımız Yusufeli baraj ve HES’in 540 MW gücüyle yılda üreteciği 1705 GWh’i da eklediniz mi yıllık enerji toplamı 7000 GWh seviyelerine çıkacaktır. Düşünün, 1 Gigawattsaat (GWh)’ın 1 Milyar Wattsaat veya 1 Million Kilowattsaat ettiğini... Böylesi devasa enerji üretecek projeler yaşama geçmişken; neden Artvin dereleri için HES’ler? sorusu beraberinde ister-istemez İnsanın aklına “Artvin’deki HES’ler kimleri besler?” başat sorusunu da getiriyor. Akıl mantık işi mi, 7000 GWh enerji üretirken ; Enerji Bakanlığı, her köyün kendi elektriğini üretmesini öngören bir proje hazırlaması ve Köylere 1 MW ile 10 MW gücünde santral kurmaya çalışması! Belli ki amaç tüm doğayı kurutmak. Bu işin adeta ticareti yapılıyor. Türkiye genelinde, fakat, özellikle Doğu Karadeniz dereleri adeta böylesi bir pazara açılmış gibi, siyasi ve ekonomik rant adına. Olgunun ticari borsa mantığında işletildiğinin somut kanıtı; HES şirketlerinin pıtrak gibi türemesi. Cebine 300/400 bin TL koyan ve de bir siyasi iktidar erkini inandıran HES şirketini kuruyor-ki bunlar, yüklenici firma olarak makine-ekipman ve deneyim yoksulu şirketlerdir. Böylesi şirketler için ilanlar çıkıyor gazetelerde. Örneğin, “HES şirketi devir alınacaktır. Üretim lisansı almış, su kullanım hakkı anlaşması yapılmış veya fizibilitesi onaylanmış veya tamamlanmış 25 MW kurulu güce sahip: HES firmaları aranmaktadır” şeklinde. Konunun daha iyi kavranması için; ülkemdeki enerji santrallerine bütününde HES ve Termik santralleri nedir ile birlikte çeşitlerine kısaca değinmek istiyorum: HES’ler; Yüksek rakımlardan akan suyun(Irmak-Nehir-Dere) bir enerjisi vardır ki bu bir yenilenebilir enerjidir; bu enerjiye Hidrolik enerji diyoruz. Barajda biriken su Yerçekimi Potansiyel Enerjisi içermektedir. Su, belli bir yükseklikten düşerken , enerjinin dönüşümü prensibine göre Yerçekimi Potansiyel Enerjisi si önce kinetik enerji ( mekanik enerji) ye daha sonra da Türbin çarkına bağlı jeneratör motorunun dönmesi vasıtasıyla Potansiyel elektrik Enerjisi ne dönüşür ve bu güç ile enerji üretilir. Termik santraller ise; Katı, sıvı ya da gaz halindeki fosil yakıtların kimyasal enerjisinin elektrik enerjisine dönüştürüldüğü elektrik santralıdır. Bunlar da kendi aralarında işlevlerine göre; Katı yakıtlı, Kojenerasyon /Birleşik ısı-güç sistemli, Güneş enerjili, Nükleer ve Jeotermal Termik Santralleri olarak sıralanırlar.Ve en önemlisi; Rüzgâr (enerjisi) santralleri; Rüzgâr türbinleri vasıtasıyla güç üretimi yapan santrallerdir. Rüzgarın döndürme kuvvetinden yararlanılarak, hareket enerjisini elektrik enerjisine çeviren santral türü. Mühendis olarak bir şeyler söylememiz veya bir şeylere karşı çıkmamıza neden bu bilgilerin varlığıdır. Bu bilgilerle; Artvin’imiz için neyin doğru, neyin yanlış yapıldığını Artvinliye, Sinopluya. Mersinliye anlatıyoruz. Bu nedenle ilgililerin bu konuda donanımlı olması gerekir. Artvin’imiz için yatırımlar elbette ki bizim için çok önemlidir; önemlidir çünkü biliyoruz ki; destek (Ar.teşvik) alan illerden 29'unun ekonomisi daha da geriye gitti ve bunların başında Artvin’imiz gelmektedir. Hükümet, iller arasındaki kalkınmışlık farkını en aza indirmek için 2004 yılında 29 ili kapsayacak şekilde 'Yatırımı Özendirme(Ar.Teşvik) Yasası' çıkardı. Bir yıl sonra ise yasanın kapsamı genişletilerek destekli il sayısı 49'a ulaştı. Yasayla birlikte yatırımcıya bedava arsa, enerji ve vergi indirimi sağlandı. Yasa ile birlikte batı illerine yatırımcı yağdı, ancak Doğu illerinin kapısını çalan olmadı. Destek kapsamındaki illerden Artvin de ekonomisi geriye giden illerin başında geliyor. Yine biliyoruz ki; destekli iller arasında en çok gerileyen yüzde 93,4 ile Artvin’imiz olduğu. Aklım almıyor; Artvin'in kişi başına düşen destek miktarı 1999-2002 döneminde 4 bin TL iken, bu oran son yıllarda ortalama 281 TL'ye kadar düşmüş. Durum bu iken Artvin yatırımlarını eleştirmek mantık dışı olsa gerek. Biz doğaya ve doğana zarar vermeyecek tüm teknolojik yatırımların yanındayız. Asla girişimci karşıtı değiliz. Salt biz değil duyarlı girişimciler de bizim gibi düşünüyor. Örneğin; rüzgar ve güneş tarlaları elektrik yükü ile atıl bekletilirken, doğaya saldırmanın yanlışlığını kavrayan girişimciler; yani Türk şirketleri yenilenebilir enerji kaynaklarının peşinde savaş veriyor. Deniz dalgasından elektrik, boğaz akıntısından elektrik, güneş ve rüzgâr tarlalarından elektrik üretme projeleri yaşama geçirmeye çalışıyor. Asla körü-körüne cennetin izdüşümü Anadolu’muza saldırmıyor. Düşük elektrik üretimi için bu dünya cenneti vadiler yok edilmemeli. Öylesi bir süreç işletilmiş ki; UNESCO tarafından Türkiye’nin ilk biyosfer rezervi olarak koruma altına alınan Camili’nin (Macahel) deresi bile satılmış ve üzerinde de HES inşaatı başlatıldı. Yalnızca Artvin dereleri üzerinde 105 HES ihale edildi ve Şavşat ilçesi Papart Vadisi üzerindeki dereye 3 ayrı HES izni verildi. Bilindiği gibi; Papart Vadisi, yağmur ormanları niteliğinde olduğu için koruma altında idi. HES'ler çok basit şekli ile suyun yeterli düşü sağlayabileceği noktaya kadar taşınarak enerji elde edilmesi anlayışıyla planlanamaz. Burada doğal su yatağındaki canlıların yaşamlarının bozulmadan devamı için gerekli olan suyun sağlanmasına öncelik tanınmalıdır. Ebara firması tarafından Şavşat ilçesi Meydancık-Papart vadisinde elektrik üretmek üzere planlanan Cüneyt HES projeleri ile ilgili olarak üretim lisansı alındıktan sonra Çevre ve Orman Bakanlığı’na başvurularak Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu sunulmuş ve Bakanlık tarafından 17 Eylül 2009 tarihinde “Çed olumlu” kararı verilmişti. Bu “Çed olumlu” kararını nasıl verdiklerine bir bakalım: 1- HES için genel bir havza planlamasının yapılmadı. 2- Bölgedeki su ihtiyaçlarının belirlenmedi. 3- Bu santral yerleri için hidrolojik verilere ilişkin ölçümler yapılmadı sadece teorik hesaplamalarla değerlerin elde edildi. 4- Dere yatağına bırakılacak su miktarları göreceli değerlerdir. 5- Projenin kendisi olmadan ÇED hazırlanmıştır ve sorunlardan HES'lere ilişkin hazırlanan ÇED raporlarında yeterlilik belgesi asıl projelerde istenmemiştir... Artvin’in doğasına salt barajlar, dahası HES’ler zarar vermedi! Özellikle madencilik girişimlerinin Artvin’imiz nasıl benzetmeye çalıştığını hepimiz izledik. Biliyorsunuz; Halita Milli Parkı içerisinde bulunan ve Artvin'in bin 700 rakımlı Cerattepe mevkisinde yaklaşık 15 yıldır sürdürülen maden arama çalışmaları, işletmeci ismi aklımda olmayan bir Kanadalı firmanın bölgeyi terk etmesi ile son buldu. Tekrar ediyorum ve de her söyleşide, her sorulduğunda tekrar edeceğim; Artvinli doğa ve doğanın/insanın dostudur. Uygar ve yüreklidir, her Anadolu insanı gibi. Yüreklidir çünkü o salt Doğa için savaş vermez, doğan, yani insanı ve ülkesi için de demokratikleşeme adına savaş verir. Artvin'de başlanarak İkizdere'ye uzanan ve yapımına başlanan Hidro Elektrik Santralleri (HES) tehdit altında ki Rize doğasına da zarar vermeye başlandı Evet; denize doğru dik uzanan dağların arasından yeşil örtüyle beraber akan dereler, sağlı sollu betonlarla örülerek elektrik telleriyle boğulmaya başlandı. Öyle ki; dereleri besleyen su kaynakları ve yerleşkeler iş makineleriyle dövülerek yok ediliyor. Seslendirmemi kimse klasik sermaye düşmanlığıyla özleştirmesin. Demin anlatmıştım, tekrar anlatacağım; eğer ben sermaye düşmanlığı yapıyor isem; TİSK’de; yani Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu da benim gibi sermaye düşmanı; çünkü doğaya ve doğana zarar vermeyecek seçenek “Temiz Enererji” projelerinden söz ediyor: Önerilerinden biri de; jeotermal enerji. Bu konuda ciddi bir potansiyelimiz olduğunu işliyor İşveren Dergisi’nde. En sevindiğim haber ise; eski Başbakanlarımızdan Mesut Yılmaz’ın çevre duyarlısı olması. Evet; Fırtına deresi üzerindeki HES’e duyarsız kalan, hatta ısrarcı olan sayın Yılmaz, köyünün de yer aldığı Çayeli Senoz Vadisi’nde yapılan HES’lerin doğayı tahrip ettiğini söyleyerek çevre duyarlısı bir kimlik sergileyebilmesi. Fakat o günlerde; Dünya Çevre Vakfı tarafından korumaya alınmış dünyada 200, Avrupa'da 128 çevreden biri olan 'Çamlıhemşin Fırtına Vadisi' üç kuruşluk değil üç paralık enerji adına yok edilmesi için seyirci kalmasını unutmadık hala. İşin en üzücü yanı, Fırtına Vadisi'nin, ülkemiz enerji potansiyeline binde dört gibi bir katkı verecek bir proje olmasıydı. Artvin derelerimize konuşlandırılmaya çalışılan HES’ler de ayni kapasitede. Elbette ki evrensel çevre duyarlılığını içeren etkin sözcük dizimleri sloganlarda kalmamalı. Nasıl ki 'Bergama bizim oldu' Çamlıhemşin bizim oldu, Artvin’imizin dereleri, vadileri ve Yusufeli, Sinop da bizim olmalı. Hatta Akkuyu da bizim olmalıydı.Her yer ama her yer insanın olacak. Sahip çıkmalıyız gezegenimize. Aksi taktirde yaşanılır olmaktan çıkaracağız. Bilmem, kim bilir, Mans’da bir zamanlar yaşanılır gezegegendi. Bazı bilim adamlarının benzetmesinde olduğu gibi; gezegenimiz batış sürecindeki Titanic'i andırmaktadır. Algı boşluğuna düşerek, batma aşamasını kavrayamayan Titanic yetkilileri nasıl ki 1500 insanın ölümüne neden oldu, kişisel ve grupsal getirim savaşıyla kıyıları, kentleri, doğayı yok edenlerin aymaz ilgi ve algısızlığı gezegenimizde de aynı süreci kaçınılmaz kılmaktadır. Eğer ki gezegenimizin kurtarılması projeleri ivmelendirilmez ve yaygınlaştırılmazsa bu sonuç kaçınılmazdır. Gezegenimizin kurtarılması için 1972 yılında Stocholm'de başlayan ve 1992'de Rio'da devam eden 'Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı', yani yaşanılır ortam anlamındaki Habitat'lar ile 'çevre' evrenselliği ekonomik karar alma sürecinin merkezine oturtulmuştur. Temel amaç çevre bütünselliğinde 'sürdürülebilir bir ekonomik sistem' oluşturmaktır. Çünkü var olan ekonomik yapı doğa ve insan değerlerini yok etme temeline oturtulmuştur. Önü alınmazsa ise tüm bitki ve hayvan türlerinin beşte biri, zamanla da; mutlak yoksulluk çizgisindeki yaklaşık iki milyar nüfus içinde açlık çeken bir milyar insanın-ki bunun yüzde 70'i kadın ve çocuk-yani dünya nüfusunun yaklaşık dokuzda birinin yok olacağını söylemek abartı olmasa gerek. Böylesi evrensel tehlikenin giderilmesinde Batı ekonomik ve sosyal reformların yanında 'çevre reformu' düşünürken biz getiri adına çevreyi yok etmekten çekinmiyoruz. Özellikle doğup büyüdüğümüz ve yarınlarda kent yorgunu olarak dinlenceye çekileceğimiz cennet yörelerimizi 'köşe dönücü, iş bitirici anlayış' bütününde yok edebiliyoruz. Siyasetçi, sermaye, bürokrat dayanışması ülkemizin herhangi bir yöresini anında emme rahatlığı ve kolaylığına sahip. Batı ise benzer çevre yok ediciliği karşısında; istikrarlı ve doğal destek sistemleriyle uyumlu eğitilmiş bir nüfus, iklimini bozmayan bir enerji sistemi, ormanların, otlakların ve balık yataklarının sürdürülebilir veri potansiyellerini aşmayan ve gezegeni insanlarla paylaşan diğer türleri yok etmeyen (sistematik olarak) çevre açısından sürdürülebilir bir ekonomik sistem kurmaya çalışmaktadır. Bu bağlamda Batı ile bütün dünya çevre örgütleri yeryüzü zirvesi bütününde toplum ve doğa sözleşmeleri hazırlamaktadır. Ama hangi batı? Doğaldır ki, doğaya ve doğana duyarlı batı. Diğerleri terk edilmiş ilkel teknolojileri ve tehlikeli teknolojileri(Nükleer), geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelere dayatmayı sürdürmektedirler. Onların sıkıntısı ‘Sürdülebilir Ekonomik Sistem” değil ‘Sürdürülebilir Sömürü Sistemi” oluşturmak. Fakat yine de 21. yüzyıldan çaldığımız ilk on yılda çıkıp yetkililer (Çevre ve Orman Bakanı); SİT alanlarına baraj yapılmaması için mücadele edenlere tepki gösterebiliyoruz ve “Bu konuda herkes aklını başına alsın. Boşuna santralleri engellemesin.” diyebiliyoruz. Hayır! Doğayı ve doğanı seviyorsak, bu evrensel olgulara duyarlı-dost projeleri ortaklaşa geliştireceğiz. Çünkü bu olgunun siyaseti ortaktır. O da doğaya ve doğana dost yaklaşmaktır. Ne sağ, ne de sol bunu siyasi ve ekonomik ranta tahvil edemez. Türkiye’nin her bir havzasına havza planlaması yapan bakanlık, acaba Karadeniz gibi önemli bir havzayı neden planlamadı? Havza planlaması olmadığı için bilirkişi, tek bir santralı incelediğinden, çevreye zararı yok gibi görünüyor. Oysa bir santralın bıraktığı suyu diğeri alıyor ve derenin yatağına hiç su akmıyor. Avrupa’da çevre dostu sayılan yenilenebilir enerji sınıfı santrallar, 10 megavattır. Türkiye’de ise 50 megavat. Bunun neresi enerji dostu? Çevre korumacılığın olmadığını gösteren en büyük etkenlerden biri de yüksek gerilim hatları. ÇED kapsamı dışında tutularak nakil hatlarının vereceği zarar bile gizleniyor ülkemde. Enerji Bakanlığı, her köyün kendi elektriğini üretmesini öngören bir proje hazırladığından söz etmiştim demin, yani köylere 1 MW ile 10 MW gücünde santral kurulacağından; isterseniz o’nu biraz açalım; Hazırlanan projeye göre, yerleşim birimlerinin yakınında bulunan akarsular üzerinde, küçük Hidro Elektrik Santralleri(HES) kurulacak, köy ve küçük yerleşim birimlerinin yakınından geçen akarsular üzerindeki HES’lerin gücü; 1 MW ile 10 MW. Ve o santrale yakın köylere, buradan üretilen elektrik verilecek. Proje öncelikle, akarsu bakımından zengin olan Karadeniz illerinde uygulanacak. Proje kapsamında Ordu`da 12, Giresun`da 14, Trabzon`da 20, Rize`de 9, Gümüşhane`de 2, Artvin`de 2, Samsun`da 1, Bartın`da 3, Bolu`da 2, Karabük`te 2, Kastamonu`da 4, Zonguldak`ta 3 yerleşim biriminde, küçük HES kurulabileceği tespit edildi. Santraller için gerekli olan araçlar için, OSTİM Sanayi Bölgesi`ndeki işletmelerden sağlanması amaçlanıyor. ‘Neden diğer yenilenebilir enerji kaynakları değil de sadece hidroelektrik santralleri? Dün boğaz köprüsüne karşı olan, bugün üçüncüsünün temeline atmaya çalışan Karadenizli Başbakan da sayın Yılmaz gibi yanılgı içinde, fakat hiç de pişman olacağa benzemiyor, çünkü; Rize’de, İkizdere Vadisi’ne yapılacak olan hidroelektrik santralılarına karşı çıkanlara, “Dünyanın değişik yerlerinde böyle çevreciler var. ‘Ne yaparsınız’ dersin, ele avuca gelecek hiçbir işleri yoktur. Sadece boş vakitlerini değerlendirmek için yaptıkları iş budur. Yarın gazeteler bunu da yazar. ‘Çevrecilere karşı çıktı’ derler. Ben çevrecinin daniskasıyım” diyebiliyor. Gerçeği söylemek gerekirse İstanbul Belediye Başkanı iken, Çevre duyarlılığı belirtileri göstermiyor değildi. Örneğin Tüp geçişlerle ilgili kararlılığı herkes tarafından biliniyor. '3. Boğaz Köprüsü'ne sıcak bakmadığını ve Boğaz'dan geçişe köklü bir çözüm getirmek için tüp geçişin takipçisi olacağını' açıkça ifade ettiğini kimse yadsıyamaz. Çünkü; 3. Boğaz geçişinin raylı tüp geçişle sağlandığı İstanbul Nazım İmar Planı'nın ve gene raylı tüp geçiş öneren İstanbul Ulaşım Ana Planı'nın Belediye Başkanlığı döneminde gerçekleştirildiği henüz hatırlardadır. Bu yereldeki duruşu idi, fakat ne zamanki halk onları Merkeze taşıdı, o zaman “raylı tüp geçiş” yanında üçüncü boğaz köprüsünü de isteyerek, duyarlı duruşunu değiştirdi. Yani doğa çevre duyarlılığı siyasi ve ekonomik getirime çevrilmişti bir anda. Bu takiyenin de siyasi edebiyata hızlı bir girişi idi. Biliyordu; 1. Köprü'nün Boğaziçi'ni boğazladığını, 2. Köprü'nün içme suyu havzaları ve ormanları yok ettiğini ve üçüncüsünün de İstanbul’un yaşam kaynaklarının geri kalanlarını yok edeceğini, fakat birilerinin baskılarıyla kentiçi ulaşım projeleri havada uçuşmaya başladı. Katlı kavşaklar, kentiçi viyadükler v.b Evet, Salt 3. boğaz köprüsü değil, İstanbul’u küresel sermayenin rant pistine dönüştürecek ardı arkası kesilmeyen projeler hazırlanır oldu. Raylı sistem ötelenerek karayoluna ağırlık verilir oldu. Örneğin katlı kavşak projeleri, Dubai kuleleri, Galata portlar. Çıkmaz alt geçitler, Nükleer santral ve HES’ler. Özellikle Nükleer santralı yaşama geçirebilmek için “Kyoto Protokolü”nü imzaladı. Herkes çevrecinin daniskasını takdir etti. Fakat bilmiyorlardı ki, Kyoto Protokolü’ne bile bile,”Nükleer Santralı Projesini dünyanın en çevreci projesidir” maddesinin eklendiğini. Gerekçe; atmosfere zehirli gaz bırakmaması. Bununla kalmadı; doğaya olan çevre duyarlılığı sınıfını atladı ve sosyal çevre duyarlığı sınıfına geçiş yaptı. Çevresini adeta korumaya aldı. Yolsuzluğun önüne, rüşvetin önüne geçme vaadiyle oy istemesine karşın, “Madem samimisin, o zaman Milletvekili Dokunulmazlığını kaldır” diyenlere ver yansın ederek, çevresine olan duyarlılığını belirginleştirdi. Artvinli doğa duyarlılığını hep korumuştur ve korumayı da sürdürecektir. Bu duyarlılığıdır; Artvin’i Türkiye genelinde “yaşamak için en ideal ilk 10 kent” arasına taşıyan ve 9. yapan. *: Allianoi İzmir (il)i, Bergama ilçesi sınırları içinde, Bergama-İvrindi karayolunun 18. km.'sinde, Bergama'nın kuzeydoğusunda, Yortanlı Barajı gölet alanının tam ortasında, Paşa Ilıcası Mevkii’nde yer alan antik kent. **: Tarih öncesi uygarlık dönemlerinde doğa ve doğanın(İnsan) oluşturduğu ve günümüze dek gelen korunma ve değerlendirme önemine sahip çevre. Sözcüğün kökeni Fransızca'da "eski, güzel yerleşme" anlamına gelen "site" sözcüğünden geldiği savlanır. Sit alanları dört çeşittir: doğal, arkeolojik, kentsel ve tarihi. Ben bunu ülkemiz özgünlüğünde 5’e çıkarıyorum. 5. Sit Alanı; sorunları, ‘siyasi getirim adına’ sürekli korumaya alınan Gecekondu ve Varoşların oluşturduğu “Siyasi Sit Alanı”

ŞEVKET ÇORBACIOĞLU
Teknopolitikalar Platformu
GSM: 0506 609 00 32