VAN-ERCİŞ DEPREMİ VE DEPREM ÖNCESİ VE SONRASI ÖNLEMLER NE OLMALIDIR(DEPREM MANİFESTOSU)?
Ülkemiz 23 Ekim 2011 Pazar günü saat 13:47’de Merkez üssü ‘Van’ın Tabanlı köyü’ olan 7,2 büyüklüğünde değil, şiddetinde* Van-Erciş depremi ile sarsıldı. İlk belirlemelere göre 30 yurttaşımızı ve kaybettik. 156 yurttaşımız yaralı. Ulusumuzun başı sağ olsun… Yıkılan binaların çoğunun ‘Kamu binası’ olması düşündürücü ve sevindirici. Sevindirici; çünkü, bu kamu binaları Pazar günü olması nedeniyle boştu. Ya olmasaydı….!!!!
Düşündürücü, çünkü kamu binaları, kamu ihaleleriyle yükleniciye yaptırılmakta. Bu yapılarda ‘Yapı Denetim Yasası’, ‘1998 deprem yönetmeliği’, ‘Kamu İhale Kanunu’ uygulamalarının ve de ilgili bakanlığın kontrol sisteminin yetersizliğini ve bu konudaki duyarsızlığı karşımıza çıkarmaktadır.
Bu eksikliklerin giderilmesinde, TMMOB’ye bağlı Odaların dışlanmasının ne denli büyük bir eksiklik olduğunu da somut olarak karşımıza çıkarmaktadır… Ülkemizi¸Deprem öncesi ve sonrası önlemler’ bağlamında yakinen ilgilendiren ‘arşivimden’ iki haber:
- 1- Pakistan’daki 6.2’lik depremi tahmin eden merkezin başkanı: 2011-2015 yılları arasında İstanbul ve İzmir’de 6.5’ten büyük deprem olma olasılığı çok yüksek Hazırladığı “yerkürede oluşacak olağanüstü değişimler” konulu raporu 80’den fazla ülkenin devlet başkanına sunmakla tanınan merkezi Londra’da bulunan Uluslararası Deprem Tespiti Ağı (GNFE) ve IC-Geochange Uluslararası Küresel Değişim Kurulu Başkanı, Azeri bilim adamı Prof. Dr. Elçin Halilov (Elchin Khalilov), 2011 ve 2015 yılları arasında başta İstanbul ve İzmir olmak üzere büyüklüğü 6.5 ve daha üzeri deprem olma olasılığının çok yüksek olduğunu belirterek, şöyle konuştu: “Türkiye’de Kuzey Anadolu Fayı üzerinde 4, Ege’de 1 ve Doğu Anadolu Fayı üzerinde bir olmak üzere büyüklüğü 6.5 ve üzerinde deprem olma olasılığı çok yüksek. Bilim adamları deprem olma olasılıklarını 30-40 yıl gibi uzun yıllara yayarak sorumluluktan kaçıyorlar. Dünyanın çekirdeğinde çok yüksek enerji birikimi var. Bu enerjinin dışarı çıkışı 2015 yılına kadar devam edecek. 1998’de başlayan ve 2015 yılına kadar sürecek olan bu periyot afet periyodu olacak. Yerkürede belirli zaman aralıklarıyla böyle yoğun afetlerin görüldüğü dönemler olmuştur. Ancak bu seferki daha yoğun gerçekleşecek.”
- 2- İngiliz The Telegraph gazetesi, Tamsin Davies, Serena Davies ve Adam Whitaker adlı 3 araştırmacı kaşifin “Fay hatlarında yaşam yolculuğu” adlı gezilerinin Türkiye ayağında yaptıkları depreme hazırlık gözlemleri sonrası yaptıkları açıklamada; Türkiye’nin ciddi bir deprem ülkesi olduğunu ve önlemsizliğin olası bir depremde çok sayıda can alacağını belirttiler… Türkiye’de ilgililer ve insanlar depremin riskini biliyor. Ancak “Hazırlık yapıyor musunuz?” diye sorulduğunda, sadece yüzde 20’sinden daha azı deprem için hazır olduğunu söylüyor. Önlemler konusundaki duyarsızlığımız alabildiğine yoğun. Bilim adamı Doğu Anadolu’da 6,5 üzerinde deprem olacak diyor, oluyor. Belli ki, diğerleri de olası. Bu ‘Deprem Manifestosu’ bir felaket tellalcılığı değil, önlemler alınsın feryadıdır. Çünkü uzmanlar, Türkiye’de önlemler % 20 seviyelerinde diyor.
- 17 Ağustos 1999'da yaşadığımız ve 12 Kasım 1999'da devam eden yüzyılın en büyük felaketinden bu yana 12 yıl geçti. Önlemler yeterli mi? Değil tabii! Eğer kalıcı önlemlerle depremin acımasızlığını yok etmek ve fay hattını (fay)'da hattı olmaktan çıkarmak istiyorsak, mühendislik andı ve etiğine bağlı kalma koşuluyla siyasi ve ekonomik getirimi(Fr.rant) dışlayacak, aşağıdaki önlemler sürecini evrensel bir gereklilik olarak görmemiz gerekmektedir. Uzmanların çok büyük bir felaket olduğunu söyledikleri Japonya depreminin Türkiye’mizi her ne kadar %3 etkileneceği söylense de ben Türkiye ile ilgili Manifestomu sıralamak istiyorum: 1- 12 Kasım "Depremi Unutmama ve Doğal Afet Günü" ilan edilmelidir. Bu bağlamdaki etkinlikler yoğunlaştırılarak eğitimin yaygınlığı konusunda duyarlı davranılmalıdır.
- 2- Duyarlı ülkeler örneğinde olduğu gibi fay alanlarında arsa üretimi rasyonel mühendislik bilimi doğrultusunda işletilerek doğana (insana) ve doğaya öncelik tanıyan yapı sürecine dönüştürülmelidir.
- 3- Geleneksel yapı teknolojisini terk edip, özellikle tüm fay alanlarında (İng. Zon) endüstriyel yapı teknolojisiyle stabil ve seri üretim sürecine girilerek kalıcı konutlar yaygınlaştırılmalıdır. Bu bağlamda prefabrik yapı teknolojisinden faydalanılabilir. Böylesi bir üretim süreci ile ilk etapta İzmit, Sakarya ve Yalova çevresi depremzedeler için yerleşime açılabilir. Bu özdeki deprem konutları zamanla tüm fay bölgesinde yaygınlaştırılarak, 30 yılda "yılda elli bin konut üretilerek" Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerindeki yaklaşık 2 milyon kırsak konut yenilenebilir. Bu yetki Afet İşleri Yasası'nda yapılacak değişiklikle merkezi yapının kırsal kesimindeki makine ve donanımıyla güçlü örgütü Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü'ne aktarılabilirdi, fakat böylesi bir devasa kuruluş AKP iktidarınca kapatıldı ve Köydes adıyla siyasi ve ekonomik getiri kurumuna dönüştürüldü. Ayrıca tüm kent yapılarında üstün yapı teknolojisi yaygınlaştırılmalı. Yapımcı inşa kuruluşlarının teknoloji transferinde kolaylıklar sağlanmalıdır. Bunun getireceği maliyet deprem yıkımlarının getireceği maliyetin çok altında kalacaktır.
- 4- Fay alanlarındaki tarım bölgeleri kesinlikle sanayi ve konut yapılaşmalarına kapatılmalıdır.
- 5- Nükleer enerji santralleri aktif fay hatlarından uzak tutulmalıdır. TÜPRAŞ yangınında yetersiz kalan bizler, olası nükleer patlama sonrası belirecek radyoaktif facia karşısında hepten çaresiz kalacağımız gerçeği gözardı edilmemelidir.
- 6- Günde 80 kaçak konutun inşa edildiği İstanbul varoşları masaya yatırılıp, 1998'de yürürlüğe giren Deprem Yönetmeliği'ne göre iyileştirmeye alınmalıdır. Ayrıca, İzmir varoşlarıyla birlikte Ankara Demetevler, Karşıyaka çevresi ve tüm kıyı kentlerimizdeki kıyı betonlaşmaları da ivedi iyileştirme sürecine sokulmalıdır.
- 7- Kalıcı deprem çekince (risk) fonu oluşturulmalıdır. Yapı malzeme faturalarının binde biri yüklenici hakedişlerinden 6 eşit taksitle tahsil etme koşuluyla ihale bedelinin yüzde 0.5'i yap-satçı yüklenicilerden iskan anında bina maliyeti üzerinden binde biri, arsa ve emlak satış/kiralamalarından binde bir ve meslek odalarında proje vize etme zorunlu hale getirildikten sonra tüm proje vizelerinden proje çizim maliyeti üzerinden yüzde (0.5) paylar fona kaynak olarak aktarılmalıdır. Kısaca, yapım sürecinde etkin olan ve "Beş M" ile formüle edebileceğimiz malzeme-müteahhit-maliyet-mühendis ve mimari yapılar, yani yapım sürecinin tüm aktörleri "fon"un kaynağı haline getirilmelidir.
- 8- Fay hattı üzerindeki özellikle kırsal kesim 'kent ve köy' yerleşimlerinde her beş aileye devlet destekli çadır bulundurma zorunluluğu getirilmelidir. Sığınma olgusuna anlık çözüm getiren bu yaklaşım yaygınlaştırılmalıdır. Bingöl'de halkın çadır için vilayete yaptığı yürüyüş, olgunun gerekliliğini vurgulamaktadır. Toplu konut ve yap-satçı firma sözleşmelerinde böylesi bir zorunluluk aranabilir.
- 9- 4708 sayılı Yapı Denetim Yasası'nın uygulanmadığı alanlarda Özerk Proje Denetim Merkezi (PRODEM) uygulamaya konmalıdır. PRODEM ilgili merkezi ve yerel yönetim ile meslek odalarının temsilcilerinden oluşturulmalıdır. İşlevi yapım sürecinin, etüt, fizibilite, planlama, proje ve uygulama aşamalarını denetlemek olmalıdır. PRODEM, mühendislik birimi doğrultusundaki bu işlevlerini yerine getirebilmek için zemin ve beton laboratuarları ve benzer teknik donanımlara sahip kılınmalıdır. Eğer 4708 Türkiye genelinde yaygınlaştırılmak isteniyor ise; Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın 4708 sayılı ‘Yapı Denetim Yasası’nda değişiklik yapılması çalışmalarında benim ‘Deprem Manifestosu’ çalışmamın ve ilgili Meslek odası TMMOB’nin görüşleri dikkate alınarak hazırlanmalıdır. Çünkü bugüne dek 19 pilot bölgesinde uygulanan ve başarısız olunan ‘Yapı Denetim Yasası’nın tüm ülke genelinde yaygınlaştırılmak istenmektedir. Bunun için ilgili yasanın kesinlikle iyileştirilmesi gerekmektedir; ilgili üniversitelerin, yerel yönetimlerin, TMMOB’nin ve diğer ilgili meslek odalarıyla birlikte STÖ’nin katkılarıyla. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’nın 4708 sayılı ‘Yapı Denetim Yasası’nda değişiklik yapılması çalışmalarındaki aksayan yanların yanında TOKİ konumuna yer vermek gerekir. TOKİ bilindiği gibi devletin değil, iktidarın korumaya aldığı konut fırması. Her şeyi özelleştiren iktidar nedense bu kuruluşu özelleştirmemiş ve adeta siyasi ve ekonomik rant kuruluşuna dönüştürmüştür. İşte 4708 sayılı yasanın iyileştirilmesinde TOKİ denen kuruluşu 4708’in dışında tutulmaktadır. Sadece o değil, yapsatçı yükleniciler ve de Büyükşehir Belediyeye ait toplu konutlar. 4708 sayalı yasayı tüm ülkeye yaygınlaştırmak isteniyorsa bu yaklaşımının ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bir diğer olgu; inşaatların uygulama ve denetim sürecinin hizmet bağlamındaki temel aktörleri olan mühendis ve mimarların ücretleri ve özlük hakları ve de bağlı oldukları meslek odalarının(TMMOB ve Bağlı Odalar) hak ve yetkileri en az sorumluluk kadar artırılmalıdır. Düşük ücret politikaları, düşük üretimi beraberinde getiren en büyük etmendir; kesinlikle yasak edilmelidir. Bu açıdan, özellikle kontrol mühendisleri(mimarları) ile yapı denetim kuruluşu ve denetim belgesine sahip Mühendis(Mimar) arasındaki sözleşmeler benzer olmalıdır ve bu sözleşmeler ilgili meslek odasınca hazırlanmasına 4708’de yer verilmelidir. En önemlisi; yasada Mimar ve mühendisin sorumlu olduğu metrekare iş yükünün azaltılması için yapı denetim şirketlerine verilen iş miktarı sınırlandırılmalıdır. Eğer ülke genelinde 4708’i yaygınlaştırmak istiyorsak; Merkez ve İl Yapı Denetim Komisyonlarında TMMOB ve bağlı Odaları kesinlikle temsil edilmelidir. Mühendis ve Mimarların eğitimi, belgelendirme, cezalandırma ve sicillerinin tutulması bağlı Odalarınca yapılmalıdır Yapım sürecinde Mühendis ve Mimarlarla birlikte sorumluluk üstlenen tüm meslek sahipleri ile tüketicilerin güvencesi olan zorunlu "Yapı Sigortası ve Mesleki Sorumluluk Sigortası" 4708’de dikkate alınmalıdır.
- 10- Yerel ve merkezi yapıdaki karar alma süreçlerinden dışlanan mühendis/mimar örgütlülüğünü etkin işlevlerle yetkilendirmeli. Yerel yönetim kadrolarında (belediye tüzel idare) mühendis ve mimarlara ağırlık verilmelidir. Özellikle mühendis ve mimarların belediye başkanı olmalarına öncelik tanınmalı. Mühendis ve mimarların cumhurbaşkanı olduğu ülkemizde niçin vali olamadığının yanıtı aranmalıdır.
- 11- İlgili meslek odalarınca deprem sempozyumları, seminerleri, panelleri ve özel oturumlar kamuoyu katılımında yaygınlaştırılmalıdır.
- 12- Broşür, afiş, poster, vb. bilgilendirmelerin dağıtımı sürekli kılınmalıdır.
- 13- Toplum, televole ve futbol toplumu olmaktan çıkarılıp, afete karşı duyarlı kılmak için; Üniversite, Merkezi ve Yerel yönetim ve İlgili meslek odalarınca; sempozyum, seminer, paneller ve özel oturumlarla belli periyotlarda bilgilendirilmelidir. Özellikle İlköğretim okulları ve liselerde, uygulamalı, öğrencileri sıkmayacak ve ürkütmeyecek gösteri içeriğinde etkinlikler düzenlenmelidir. Depremle ilgili fotoğraf sergileri açılmalıdır.
- 14- Deprem veritabanı oluşturmalıdır (Kitap, dergi, bildiriler kitabı, haritalar, web siteleri, fotoğraflar, slaytlar, filler, videolar). Bu veritabanı isteyen kesimlerin kullanımına açılmalıdır.
- 15- İnternet üzerinde deprem sitesi geliştirmelidir. Farklı deprem sitelerine link verilmelidir.
- 16- "Deprem" konulu bir ders zorunlu hale getirilmelidir. (Depremde İlkyardım, depremin oluşumu vs.).
- 17- Tüketiciler ev almaları, kiralamaları konularında bilinçlendirilmelidir. Özellikle Yapı denetimi konusunda yapı sahipleri, yapı yaptıranlar ve tüketiciler özellikle bilgilendirilmelidirler. İlgili meslek odaları bu konularda eğitici seminerler vermelidir.
- 18- Amerika'daki gibi ülkemizde benzeri yaşama geçirilen "Deprem ve Doğal Afetler Eşgüdüm Kurumu (FEMA)" geliştirip yaygınlaştırılmalı ve deprem konusundaki tüm süreçler bu kurul üzerinden yürütülmelidir.
- 19- Deprem riski yüksek olan bölgeler ve kentler için "deprem senaryoları" hazırlanmalıdır.
- 20- İmar planları keyfi olarak değiştirilmemelidir. Yeni çıkarılacak planlar meslek odalarının görüşü alınarak yapılmalıdır.
- 21- Yetkin mühendislik kavramı, gelişmişlik ülkelerdeki düzeye getirilmelidir.
- 22- Demiryolu raylı sistemlere öncelik verilmelidir. Kent içi toplu konut olanakları geliştirilmeli, nüfus yoğunlukları kent merkezlerinde azaltılarak çevreye yaymalıdır. Bu bakımdan yeni gettolar değil, kent planlamasına ve politikalar özünde deprem yönetmeliğini esas alınarak banliyöler oluşturulmalıdır.
- 23- Kamuoyu, sağlıklı yapılaşma ve kentleşme konusunda bilinçlendirilmelidir.
- 24- Kaçak yapılaşmaya ve imar aflarına olanak sağlanmamalıdır.
- 25- Deprem riski yüksek yerlerdeki yapı stoku yeniden gözden geçirilmelidir.
- 26- Bayındırlık ve İskân Bakanlığı proje-müşavirlik belgelerini her yıl uzatmaktadır. Bu nedenle İMO'ya (İnş. Müh. Odası) bağlı tüm birimlerimiz (şubeler) PM uygulamalarındaki hataları saptamalı, mühendislik atiğine aykırı tutumları belirleyerek, bu işe kalkışmış kural tanımazları onur kuruluna verecek şekilde belgelemelidirler. Projesine uymayan uygulamalardan sorumlu PM'lerin adları, onardıkları veya güçlendirdikleri yapıların ada, pafta, vb. numaraları, fotoğraflarıyla genel merkeze iletilmelidir. Birimlerimizin dışında duyarlı vatandaşlarımız (mimar-mühendis) da aynı özgörevi üstlenerek yetkilileri uyarmalıdırlar. Bu duyarlılığı göstermediğimiz takdirde birkaç çıkarcı ve kendini bilmezin; Kocaeli-Düzce depremleri sonrasında olduğu gibi kamu kurum ve çalışanların ilgili meslek odaları ve onun saygın üyelerini zan altında bırakacağı bir gerçektir. Bu nedenle; fay hattını "fay"da hattına dönüştürmek isteyenlere karşı savaş açılmalı, özellikle ilgili kurumun yetkilisi olup, depremin yarattığı felaket alanlarında rant şirketi oluşturan yaklaşımlar kesinlikle cezalandırılmalıdır. Ve tüm mühendislik adına aykırı, etik dışılık aynı yaklaşımlarla yok edilmeye çalışılmalıdır.
- 27- İlgili meslek odaları "deprem sempozyumlarını" yıllık periyotlarla gelenek, hatta zorunluluk haline getirmelidir. TMMOB buna öncülük etmeli. Örneğin TMMOB'ne bağlı İnşaat Mühendisleri Odası'nın (İMO) geleneksel "Teknik Kongresi" yapı bütününde deprem ağırlıklı olarak yeniden işlevlendirilmelidir. Bazı inşaat kuruluşlarının reklamsal çıkarsallığına özdeş sponsorluk bütünündeki sempozyumlardan kesinlikle kaçınılmalıdır. Bu nedenle odalar, mühendislik disiplini ve bilimiyle örtüşen etkinliklerin yaygınlaşmasında duyarlı davranmalıdır.
- 28- Depremin evrensel bir tehlike olduğunu uyaran ve güncel tutan "depremi unutma" bandı apartmanlarda, ulaşım araçlarında, mektup ve tebrik zarflarında, cep telefonlarında, yazılı ve görsel medya vb. iletişim araçlarında zorunlu kılınmalıdır.
- 29- Deprem öncesi ve sonrası önlemler Anayasa'ya konmalıdır. İlgili kuruluşlara kurtarma birimleri oluşturma zorunluluğu getirilmelidir.
- 30- İlgili kuruluşların anayasası sayılacak "deprem andı” oluşturulmalıdır.
- 31-Akut-Arama Kurtarma derneği ve benzer STÖ’leri gibi gönüllü kuruluşlar, kesinlikle desteklenmelidir. Büyükşehir belediyelerindeki, İtfaiye Daire Başkanlığı, Akut işlevi yüklenerek “Yangın ve Doğal Afetler Başkanlığı”na dönüştürülmelidir. İlçe belediyelerde de benzer birime izin verilmelidir. *: Yazılı ve görsel basında Deprem şiddeti büyüklük diye ifade ediliyor, yanlış. “7,2”; deprem şiddeti rakamıdır. Şu anda deprem büyüklüğü en az 11’lerdedir. Deprem büyüklüğü ise depremin çıkış noktasındaki enerjisi, gücüdür ve bu büyüklükle ifade edilir. İnsanın yapay gücü asla deprem büyüklüğünün önüne geçemez, ancak şiddetin azaltabilir; yani ölümleri ve yıkımları.
ŞEVKET ÇORBACIOĞLU-İnş.Müh
Teknopolitikalar Platformu
evesbere@mynet.com GSM: 0506 609 00 32
Yorumlar
Yorum Gönder